Śmierć bliskiej osoby jest - bez względu na okoliczności - zawsze szokiem. W jednej chwili na głowę spada nam wiele niespodziewanych obowiązków. Jak w tej sytuacji poradzić sobie ze sprawami urzędowymi?
Prawo do pochowania osoby zmarłej ma jej najbliższa rodzina: małżonek lub małżonka, krewni zstępni, krewni wstępni, krewni boczni do 4. stopnia pokrewieństwa, powinowaci w linii prostej do 1. stopnia.
Prawo pochowania zwłok osób wojskowych zmarłych w czynnej służbie wojskowej przysługuje właściwym organom wojskowym w myśl przepisów wojskowych. Prawo pochowania zwłok osób zasłużonych wobec państwa i społeczeństwa przysługuje organom państwowym, instytucjom i organizacjom społecznym. Wreszcie, prawo pochowania zwłok przysługuje również osobom, które do tego dobrowolnie się zobowiążą.
Jeśli śmierć nastąpiła w domu z przyczyn naturalnych, należy na miejsce wezwać lekarza rodzinnego, gdy zgon nastąpił w dzień, np. do południa. W weekend albo w nocy powinniśmy zadzwonić na pogotowie ratunkowe - pod nr tel. 999 lub 112. Lekarz lub osoba uprawniona do stwierdzenia zgonu wypisuje protokół zgonu. Dopiero po tej czynności można powiadomić zakład pogrzebowy o zgonie.
Należy pamiętać, że żadnemu zakładowi nie można zlecić przewozu ciała bez stwierdzenia zgonu przez lekarza. Ponadto wybór zakładu pogrzebowego do wykonania eksportacji nie obliguje rodziny zmarłego do wybrania tego samego zakładu pogrzebowego, jako realizującego uroczystości pogrzebowe.
Następnie z protokołem zgonu udajemy się do lekarza pierwszego kontaktu po kartę zgonu . Warto wiedzieć, że karta zgonu jest wystawiana tylko w jednym egzemplarzu. Należy zrobić kilka jej kserokopii. Mogą się przydać w banku, instytucjach ubezpieczeniowych bądź przy sprawie spadkowej.
Z kartą zgonu, dowodem osobistym, paszportem oraz książeczką wojskową osoby zmarłej idziemy do Urzędu Stanu Cywilnego na terenie gminy, w której nastąpił zgon - nie udajemy się tam, gdzie osoba zmarła była zameldowana. Musimy zabrać ze sobą także własny dowód osobisty.
Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego, na podstawie przedstawionych dokumentów, wystawia trzy akty zgonu - wyrobienie dodatkowych dokumentów można też zlecić zakładowi pogrzebowemu. Dopiero teraz możemy zająć się pochówkiem, czyli odwiedzamy księdza z parafii zmarłego (jeżeli pogrzeb ma mieć charakter wyznaniowy) oraz biuro cmentarza, na którym planujemy zorganizowanie ceremonii pogrzebowej. Do pochówku potrzebujemy karty zgonu potwierdzonej przez USC oraz akt zgonu.
Do zakładu pogrzebowego można zgłosić się w momencie otrzymania karty zgonu. Pracownicy zakładu przewiozą ciało do chłodni. Firma może kompleksowo zająć się nie tylko organizacją pogrzebu, ale też przygotowaniem ciała do pochówku. Zakład zadba o przygotowanie kwiatów, druk klepsydr, jak również zamówienie nekrologów w prasie i internecie.
Do obowiązków rodziny zmarłego należy: wyznaczenie daty i miejsca pogrzebu, wybór trumny, wybór obrządku religijnego, w którym odbędzie się pogrzeb bądź ustalenie szczegółów pochówku świeckiego .
Zgodnie z przepisami, pogrzeb powinien się odbyć w parafii zamieszkania zmarłego. Termin wyznacza kancelaria cmentarza lub kancelaria parafialna w przypadku małych nekropolii. Udając się do kapłana, należy zabrać ze sobą akt zgonu otrzymany w Urzędzie Stanu Cywilnego oraz część karty zgonu przeznaczoną dla administracji cmentarza. Po ustaleniu terminu i godziny pogrzebu należy o nich poinformować wybrany zakład pogrzebowy.
Pochówek świecki jest pozbawiony wszelkich obrzędów i ceremonii religijnych. Księdza zastępuje tzw. mistrz ceremonii. Nie ma modlitwy ani mszy świętej. Warto wiedzieć, że jeśli za życia zmarły nie pozostawił wyraźnych wytycznych co do charakteru ceremonii, to o rodzaju pogrzebu decyduje rodzina.
Pierwsze kroki powinniśmy skierować do działu statystyki w szpitalu, aby odebrać kartę zgonu wystawioną przez lekarza oraz kartę potwierdzenia odbioru zwłok. Z kartą zgonu i dowodem osobistym osoby zmarłej należy udać się po akty zgonu do Urzędu Stanu Cywilnego w miejscowości, w której nastąpił zgon.
Z kartą potwierdzenia odbioru zwłok oraz odzieżą do ubioru zmarłego należy udać się do prosektorium w szpitala. Dopiero później możemy skontaktować się z pracownikami zakładu pogrzebowego, aby omówić kwestie pochówku.
Kiedy bliska osoba zmarła w wyniku wypadku, samobójstwa albo podejrzewa się przestępstwo, wezwane pogotowie powiadamia o sprawie policję. Na miejscu powinien pojawić się też prokurator. Zmarły trafia do Zakładu Medycyny Sądowej na sekcję zwłok , aby ustalić przyczynę zgonu. Należy pamiętać, że organizowanie i opłacenie tego przewozu należy do zadań powiatu, a nie do rodziny. Do rodziny należy wybór firmy pogrzebowej.
Podczas sekcji zwłok musimy udać się do prokuratury, która była obecna na miejscu zgonu, po zezwolenie na wydanie ciała zmarłego po przeprowadzonej sekcji zwłok - bez tego dokumentu Zakład Medycyny Sądowej nie wyda nikomu ciała zmarłego.
W tym przypadku kartę zgonu dostaniemy w Zakładzie Medycyny Sądowej, z którą udajemy się do Urzędu Stanu Cywilnego po akt zgonu – jednostka musi być na terenie gminy, gdzie doszło do zgonu.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 7 grudnia 2001 roku, w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi, za zwłoki uważa się ciało dzieci martwo urodzonych bez względu na czas trwania ciąży. Tym samym prawo określa, że ciała dzieci przedwcześnie urodzonych, także w wyniku poronień, powinny być traktowane z szacunkiem należnym każdemu zmarłemu człowiekowi. Rodzice mają prawo do decyzji, czy zostawią dziecko w szpitalu, czy odbiorą dziecko i zorganizują pochówek. Szpital wystawia pisemne zgłoszenie urodzenia martwego dziecka niezbędne do pochowania. W USC utrzymuje się skrócony akt urodzenia dziecka z adnotacją, że urodziło się martwe. Rodzicom przysługuje prawo do zasiłku pogrzebowego na pokrycie wydatków związanych z pochówkiem.
Czasami konieczne jest przewiezienie zwłok bliskiej osoby z innego miasta albo z zagranicy . Przewożenie zwłok jest dozwolone osobom uprawnionym do pochowania zmarłego, za pozwoleniem, w specjalnie do tego celu przeznaczonymi środkami transportu. Przewożenie zwłok i szczątków w granicach państwa może być dokonywane bez uzyskania zezwolenia na odległość nie więcej niż 60 kilometrów, a na obszarze gmin, na których terenie nastąpił zgon, bez względu na odległość. Natomiast w obrębie państwa na odległość dalszą, przewożenie koleją, samolotami i statkami na wszelką odległość oraz wywożenie poza granicę państwa może nastąpić po uzyskaniu zezwolenia właściwego inspektora sanitarnego.
Sprowadzenie zwłok albo szczątków ludzkich z obcego państwa wymaga pozwolenia, które wydaje starosta właściwy dla miejsca, w którym zwłoki albo szczątki ludzkie mają być pochowane - w porozumieniu z państwowym powiatowym inspektorem sanitarnym. Starosta występuje do właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego z wnioskiem o wydanie w drodze postanowienia opinii dotyczącej ich sprowadzenia. Postanowienie państwowy powiatowy inspektor sanitarny wydaje niezwłocznie.
Wydanie zezwoleń następuje na pisemny wniosek podmiotu uprawnionego do pochówku. Starosta wydaje stosowną decyzję administracyjną nie później niż w terminie trzech dni od dnia otrzymania wniosku.
Wniosek taki nie podlega opłacie i powinien zawierać następujące dane: nazwisko, imię lub imiona, adres zamieszkania wnioskodawcy; nazwisko, imię lub imiona, nazwisko rodowe, datę i miejsce urodzenia, ostatnie miejsce zamieszkania osoby zmarłej; datę i miejsce zgonu; miejsce, z którego zwłoki lub szczątki ludzkie zostaną przewiezione; miejsce pochówku; środek transportu, którym zostaną przewiezione zwłoki albo szczątki ludzkie; oświadczenie podmiotu uprawnionego do pochowania zwłok albo szczątków ludzkich, czy zgon nastąpił na skutek choroby zakaźnej wymienionej w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 3a ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Czasem wymagana jest też informacja o tym, kto ponosi koszt pochówku, np. rodzina, pracodawca.
W przypadku śmierci na skutek choroby zakaźnej, wymienionej w wykazie ustalanym przez ministra właściwego do spraw zdrowia, zezwolenie na przewóz zwłok nie może być udzielone przed upływem dwóch lat od dnia zgonu. Wyjątki od tej zasady może stosować minister właściwy do spraw zdrowia, który może te uprawnienia przekazać wojewódzkim inspektorom sanitarnym.
W przypadku, gdy z wnioskiem występuje podmiot inny niż uprawniony członek rodziny - winien on dodatkowo dołączyć do wniosku dokument upoważniający go do załatwiania w imieniu uprawnionego wszelkich spraw formalno-prawnych, związanych z transportem zwłok lub szczątków ludzkich z obcego państwa.
Na sprowadzenie zwłok i szczątków bądź popiołów powstałych w wyniku spopielenia zwłok należy również uzyskać zezwolenie starosty właściwego dla miejsca, w którym zwłoki i szczątki mają być pochowane, działającego w porozumieniu z właściwym inspektorem sanitarnym. Przewóz spopielonych zwłok ludzkich może odbywać się dowolnym środkiem transportu, w sposób zapewniający poszanowanie dla tych zwłok.
Od 1 marca 2011 r. zasiłek pogrzebowy wysokości 4 tys. zł. stanowi rekompensatę dla osoby, która pokryła koszty po śmierci zmarłego. Zasiłek pogrzebowy może także otrzymać pracodawca, dom pomocy społecznej, gmina, powiat, osoba prawna kościoła lub związku wyznaniowego, jeżeli pokryły koszty pogrzebu.
Zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci: ubezpieczonego; osoby pobierającej emeryturę lub rentę; osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania; osoby pobierającej zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia,
Prawo do pobrania zasiłku mają członkowie rodziny: osoby z pierwszej linii pokrewieństwa; dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione; przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej; wnuki i rodzeństwo; małżonek (wdowa i wdowiec); rodzice, w tym ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające.
Wypłata zasiłku pogrzebowego powinna nastąpić niezwłocznie, najpóźniej w terminie 30 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do przyznania prawa do zasiłku. W razie odmowy prawa do zasiłku pogrzebowego, uprawnionemu przysługuje odwołanie do Rejonowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.
Jeśli rodzina zmarłego nie ma środków na organizację pogrzebu oraz nie przysługuje jej prawo do zasiłku pogrzebowego, należy wystąpić do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej z prośbą o organizację i sfinansowanie pochówku. Przedstawiciel MOPS przeprowadza wywiad środowiskowy, a po wydaniu decyzji zleca przygotowanie pogrzebu firmie pogrzebowej, która jest odpowiedzialna za pochówki socjalne.
Kodeks pracy daje najbliższej rodzinie zmarłego możliwość skorzystania z urlopu okolicznościowego. Otrzymają go osoby o następującym stopniu pokrewieństwa: współmałżonek (2 dni), dziecko (2 dni), rodzic (2 dni), ojczym lub macocha (2 dni), rodzeństwo zmarłego (1 dzień), teściowa lub teść (1 dzień), dziadek lub babcia (1 dzień), osoba będąca na utrzymaniu lub będąca dotychczasowym opiekunem zmarłego (1 dzień).