Sekcja zwłok jest obowiązkowo przeprowadzana, kiedy śmierć człowieka mogła być wynikiem przestępstwa lub choroby zakaźnej. Czy do otwarcia ciała osoby zmarłej można nie dopuścić?
Podejrzenie, że czyjaś śmierć była wynikiem przestępstwa, jest pierwszą - i najważniejszą - przesłanką zarządzenia oględzin ciała oraz sekcji zwłok. I to nawet, kiedy przyczyna śmierci wygląda na oczywistą. - Dla zarządzenia omawianych czynności wystarczające jest istnienie okoliczności, które mogłyby wskazywać na przyczynienie się osób trzecich do zejścia śmiertelnego danej osoby, np. w wyniku wypadku komunikacyjnego lub wypadku przy pracy – wyjaśnia adwokat Łukasz Krupa. - Chodzi tu zatem o wszelkiego rodzaju spowodowanie śmierci wynikające z czynu zabronionego pod groźbą kary.
W takich przypadkach prokurator z reguły najpierw zarządza przeprowadzenie oględzin w miejscu stwierdzenia zgonu a później przewiezienie ciała do Zakładu Medycyny Sądowej bądź prosektorium i przeprowadzenie sekcji.
Ale sekcję zwłok należy również wykonać, kiedy lekarz stwierdzający zgon nie może jednoznacznie ustalić jego przyczyny. Innym powodem usprawiedliwiającym otwarcie ciała jest rozpoznanie albo podejrzenie zakażenia lub choroby zakaźnej. – Jednak w tym ostatnim przypadku od sekcji odstępuje się, kiedy mogłaby ona prowadzić do zakażenia innych osób lub skażenia środowiska – wyjaśnia Łukasz Krupa. - Wtedy państwowy powiatowy inspektor sanitarny lub państwowy graniczny inspektor sanitarny powinien sekcji zwłok zakazać.
Czy można się nie zgodzić na sekcję zwłok?
Sekcja zwłok jest zwykle przeprowadzana w ciągu 72 godzin od jej zarządzenia. Czy można się na nią nie zgodzić? - W przypadkach wymienionych wcześniej, czyli kiedy istnieje podejrzenie przestępstwa, lub choroby zakaźnej, sekcję zwłok przeprowadza się niezależnie od woli zmarłego lub jego najbliższych – mówi Łukasz Krupa.
W pozostałych przypadkach na sekcję możemy się nie zgodzić. Tak jest na przykład, kiedy lekarze chcą otworzyć ciało zmarłego, aby przekonać się, z jak ciężkim przypadkiem tzw. jednostki chorobowej mieli do czynienia.
Jak można wyrazić sprzeciw, aby był skuteczny? Okazuje się, że ustawodawca nie określił szczególnej formy, w której powinniśmy wyrazić sprzeciw wobec sekcji zwłok. Dlatego, zgodnie z art. 6. ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, liczy się np. oświadczenie woli zmarłego wyrażone za życia i zarejestrowane w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok. Inną formą sprzeciwu może być oświadczenie pisemne z własnoręcznym podpisem, albo oświadczenie ustne złożone w obecności co najmniej dwóch świadków, którzy mogą to potwierdzić na piśmie.
Co istotne, obowiązek uzyskania zgody na przeprowadzenie sekcji zwłok, ale też na jakikolwiek zabieg medyczny, wynika z poszanowania autonomii pacjenta. W polskim prawie autonomię tę regulują artykuły zapisane w konstytucji z 1997 roku, w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, w Kodeksie Etyki Lekarskiej, w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty, w kodeksie cywilnym i kodeksie karnym.
Kto podejmuje decyzję o przeprowadzeniu sekcji zwłok?
Decyzję o przeprowadzeniu sekcji zwłok podejmuje - w zależności od jej rodzaju – albo prokurator (w przypadku sekcji sądowo-lekarskiej), albo państwowy powiatowy inspektor sanitarny lub państwowy graniczny inspektor sanitarny (w przypadku sekcji sanitarno-administracyjnej). Prawo do zgody ma też kierownik zakładu opieki zdrowotnej, w którym znajduje się ciało. A jeżeli on nie jest lekarzem, to taką decyzję podejmuje upoważniony przez niego lekarz.
Podczas wyjaśniania przyczyny zgonu, bliscy osoby zmarłej mogą występować w charakterze strony, jako pokrzywdzeni. Co więcej, jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzeni mogą też działać w charakterze oskarżycieli posiłkowych. Wtedy mają prawo do składania wniosków dowodowych, udziału w czynnościach i zaskarżenia rozstrzygnięcia.
Ale rodzina zmarłego nie musi brać udziału w identyfikacji ciała zmarłego, czy też przedmiotów znalezionych przy zmarłym. Bliscy mają za to prawo do udziału w czynnościach postępowania karnego, w tym w sekcji zwłok. - Z reguły jest jednak tak, że od momentu ujawnienia ciała do przeprowadzenia sekcji zwłok mija niewiele czasu i są nikłe szanse, aby rodzina zdążyła uczestniczyć w tych czynnościach – mówi Łukasz Krupa.
Co ważne, w sytuacjach, gdy prokurator podejrzewa, iż dokonano przestępstwa, bliscy osoby zmarłej muszą dostać jego zgodę na pochowanie ciała. Tylko taki dokument jest wtedy podstawą wydania ciała zmarłego zakładowi pogrzebowemu z Zakładu Medycyny Sądowej lub z prosektorium.
