Doświadczenie żałoby to nie tylko smutek i rozpacz po stracie bliskiej osoby, ale też trwanie w miłości, wdzięczności i wewnętrznej więzi z nią. Jak dobrze wspominać zmarłych? Oto kilka wskazówek.
Żałoba po stracie bliskiej osoby potrafi być intensywnym i złożonym doświadczeniem. Z jednej strony odczuwamy ból związany z jej nieobecnością. Fizyczny brak ukochanego człowieka obok nas wywołuje głęboką tęsknotę. Z drugiej strony możemy poczuć, że ta osoba jednak nie zniknęła z naszego życia: jest obecna w naszych myślach, wspomnieniach i może też w naszych rozmowach z innymi. Doświadczenie żałoby to nie tylko smutek i rozpacz po stracie bliskiej osoby, ale też trwanie w miłości, wdzięczności i wewnętrznej więzi z nią.
Wiele osób w kontakcie z żałobnikami unika tematu osoby zmarłej, ponieważ obawia się zbyt emocjonalnej reakcji. Nie chcą „przypominać" osobie w żałobie o stracie, więc wolą skierować rozmowę w innym, bezpieczniejszym kierunku. W ten sposób osoba zmarła staje się tematem tabu. A właśnie takie przemilczanie dla wielu osób jest bolesne.
„Po śmierci Michała, moi znajomi przestali wymawiać jego imię. Chyba chcą mnie chronić. Ale ja i tak myślę o nim prawie cały czas. I tak naprawdę lubię o nim opowiadać." - wyznała młoda kobieta, która niedawno straciła brata. Te słowa pokazują paradoksalną sytuację, w której czasami znajdują się osoby w żałobie: chciałyby rozmawiać o zmarłych i dzielić się wspomnieniami z innymi, tymczasem ludzie w ich otoczeniu właśnie tego się boją. Jak możemy razem wspominać zmarłych w dobry, wspierający sposób?
Kiedy chcemy wspominać zmarłą osobę w rozmowie, albo napisać o niej tekst, nie musimy kierować naszej uwagi na okoliczności jej śmierci. Zamiast tego, w centrum można postawić pytanie: kim ona była, jaką miała historię życiową i jakie ślady zostawiła w świecie?
Każdy człowiek ma wpływ na swoje otoczenie i zostawia coś po sobie, nieważne jaką pozycję społeczną pełnił albo jakie sukcesy odniósł w kategoriach finansów, życia zawodowego lub sławy. Istnieją pytania, które mogą nam pomóc odkryć te ślady. Oto kilka z nich:
Jak założyć Miejsce Pamięci w serwisie Odeszli.pl? (instrukcja tutaj )
Możemy podzielić się pierwszym skojarzeniem, które pojawi się, kiedy usłyszymy imię osoby zmarłej. Może przypomni nam się typowa sytuacja z codziennego życia: babcia, która głaszcze kota i mówi do niego ciepłym głosem. Tato, który wita gości szerokim uśmiechem i zaprasza do mieszkania. Ciocia, która opowiada żart i potem sama się z niego śmieje. Takie wspomnienia często mówią więcej niż dyplomy, publikacje lub oficjalne osiągnięcia.
Nasze pasje pokazują, w których momentach żyjemy intensywnie i z radością. Wspominanie o nich może nam pomóc zobaczyć, w jaki sposób życie osoby zmarłej było spełnione. Może nawet przez kontynuację tych działań jesteśmy w stanie utrzymywać z nią wewnętrzną więź i podkreślić jej znaczenie w naszym życiu. W rocznicę śmierci możemy nie tylko odwiedzić grób mamy, ale też pójść do jej ulubionej restauracji i zamówić jej ulubione danie. Jeśli dziadek spędzał dużo czasu na działce, możemy nadal leżeć w trawie pod jabłonią, którą posadził. A jeśli brat nas wprowadził w świat punk rocka, to możemy się z nim „połączyć" przez jego ulubione utwory.
Sytuacje, które wywołują naszą złość, często mówią o naszych wartościach. Jeśli wspomnimy, jak wujek się zawsze denerwował, kiedy ktoś się spóźniał, to przypomnimy sobie o tym, jak ważne były dla niego odpowiedzialność i poczucie, że może na kimś polegać. Jeśli pamiętamy, jak siostra wpadła w furię, czytając o hodowlach zwierząt, to przy tym wspomnimy jej głębokie połączenie z naturą. A gniew syna na nadmiar billboardów przypomni nam, jaką miał wrażliwość estetyczną.
Niektóre osoby znamy tak dobrze, że wiemy jak by się zachowały, albo co by powiedziały w różnych sytuacjach. To się nie zmienia po ich śmierci - nadal możemy usłyszeć wewnętrznie głos rodzica lub przyjaciela, który komentuje konkretny temat. W taki sposób nadal możemy korzystać z „porad" osób zmarłych. Zostawiły tak wyraźne ślady w nas, że po śmierci nadal są „obecne" w naszym życiu. Nadal mogą mieć wpływ na nasze myśli i zachowania, wartości i kryteria przy podejmowaniu decyzji. Kiedy jesteśmy w trudnej sytuacji życiowej, nadal możemy się z nimi „skonsultować", pytając „Co by teraz zrobił tato?" albo „Co by teraz powiedziała babcia?"
Jak napisać wspomnienie w Miejscu Pamięci na Odeszli.pl? (czytaj tutaj )
Wśród wszystkich naszych wspomnień mogą być takie, które mają szczególne znaczenie. Część z nich dotyczy konkretnych wydarzeń, np. „pamiętam, jak wtedy skoczyłam z pomostu do jeziora". W niektórych wspomnieniach ukryta jest lekcja, którą otrzymaliśmy, np. „kiedy się bałem skoczyć z pomostu, to tato krzyknął: dasz radę, wierzę w ciebie!" Taka lekcja zostaje z nami na zawsze i może nas wspierać jeszcze przez długie lata po śmierci osoby, która jej udzieliła. Kiedy boimy się rozmowy kwalifikacyjnej, prezentacji w pracy lub innego wyzwania, może wtedy usłyszymy wewnętrznie głos taty, który mówi „Dasz radę, wierzę w ciebie!" Takie wspomnienia mogą być prawdziwymi skarbami, a dzielenie się nimi potrafi wzbogacać również innych, pamiętających tę osobę.
Nasze relacje z bliskimi często są złożone. W każdej rodzinie zdarzają się kłótnie, nieporozumienia i konflikty. W wielu trudnych relacjach istnieją również aspekty, które nas wzbogacają. Nie chodzi o to, żeby osobę zmarłą idealizować i przemilczeć to, co było bolesne. Chyba najbardziej wspierający sposób wspominania to taki, który pozwala na szczerość. Może osoba zmarła była dla nas wzorem i inspiracją, a może przez swoją inność pokazała nam, kim my sami chcemy być. Pytanie, za co jesteśmy jej wdzięczni, może nam pomóc nadawać naszej relacji z nią właściwe znaczenie w naszym życiu.
Powyższe pytania mogą być punktem wyjścia zarówno do rozmowy o osobie zmarłej, jak i do stworzenia pisemnego wspominania. Pielęgnowanie pamięci o zmarłych pokazuje nam, że śmierć jest końcem życia, ale nie jest końcem relacji. Przypomina nam o tym, że miłość wykracza poza śmierć.
Anja Franczak, kulturoznawczyni, towarzyszka w żałobie, doula umierania, założycielka Instytutu Dobrej Śmierci".