Ostatnia droga nie wszędzie przebiega w ten sam sposób - obrzędy i zwyczaje pogrzebowe są różne w różnych religiach. Jak ceremonia pogrzebu oraz żałoba wyglądają u polskich karaimów?
Karaimi to niewielka grupa etniczna i religijna - na całym świecie jest ich zaledwie kilka tysięcy, spośród których ok. 1600 żyje w Europie. W Polsce Karaimi to najmniejsza narodowość, przynależność do niej deklaruje zaledwie kilkadziesiąt osób.
Jak wygląda pogrzeb i żałoba u Karaimów? Zasadą jest, że zmarłego należy pochować niezwłocznie, najlepiej w dniu zgonu lub nazajutrz przed zachodem słońca. Przed laty zmarłego składano do trumny wyściełanej lnianymi paździerzami (czyli zdrewniałymi częściami tej rośliny) w specjalnie szytym odzieniu z białego płótna. Kobieta dostawała intercyzę ślubną, a mężczyzna – modlitewnik.
Pochówek na cmentarzu może się odbywać tylko według obrzędu karaimskiego lub świeckiego. Do czasu wyprowadzenia ciała przy zmarłym przez cały czas czuwa najbliższa rodzina i odczytywane są Psalmy. Na cmentarzu, po modlitwie nad trumną i opuszczeniu jej do grobu, zgromadzeni podchodzą kolejno i w ostatnim pożegnaniu wierzchem dłoni trzykrotnie strącają grudki ziemi.
Po pochówku najbliższa rodzina zmarłego pozostaje w ścisłej żałobie przez siedem dni, oddając się wyłącznie modlitwom i nie wykonując żadnych prac. Czas żałoby po zmarłym kończy się po upływie roku od dnia śmierci.
Karaimi stawiają swoim zmarłym nagrobki skromne, nieodbiegające wyglądem od już istniejących. W epitafiach, zapisanych w języku karaimskim, stosują takie formuły jak: „Tynczłych dżanyna" (Pokój Jego/Jej duszy), „Tynczłych toprahyna, jarych sahyncz dżanyna" (Pokój Jego/Jej prochom, jasna pamięć Jego/Jej duszy), „Uczmach dżanyna" (Raj Jego/Jej duszy).
Karaimi chowają swoich bliskich do grobów ziemnych. Nie praktykują kremacji ani ponownego wykorzystywania miejsc grzebalnych. – Ale w ostatnich latach, ze względu na wprowadzenie do Regulaminu Cmentarza zapisu o dopuszczalności pochówków małżonków niebędących Karaimami, stosuje się w takich przypadkach piętrowe groby murowane - zaznacza Adam Dubiński ze Związku Karaimów Polskich.
Karaimi wspominają zmarłych podczas postu dziewiątego dnia miesiąca Jaz aj (czerwiec–lipiec). W trakcie modłów na cmentarzu recytują elegię upamiętniającą ofiary epidemii dżumy w 1710 r., a następnie odmawiane są modlitwy za poszczególnych zmarłych i ich przodków. Ale w ostatnich dziesięcioleciach cmentarz Karaimi odwiedzają swoje cmentarze również 1 listopada.
Karaimi nie chodzą na cmentarz w soboty oraz po zachodzie słońca. Kiedy odwiedzają nekropolię, wszyscy bez wyjątku muszą nosić nakrycia głowy. Odwiedzając mogiły, klękają i dotykają nagrobka przez chusteczkę. Unikają przy tym kontaktu fizycznego z innymi osobami, dlatego, nie witają się, nie podają ręki i nie ściskają nawet przy składaniu kondolencji. A jeśli przyszło się na cmentarz na pogrzeb, zasadą jest, że nie odwiedza się wtedy innych grobów.
Na cmentarzu nie pali się ognia, choć w ostatnich latach, pod wpływem otoczenia, na niektórych mogiłach zaczęły pojawiać się znicze. Zwyczaj składania kwiatów na grobach upowszechnił się jużwiele dziesiątków lat temu, choć pierwotnie to też nie było praktykowane.
(Tekst powstał m.in. w oparciu o poradnik „Godność nie umiera. Jak zachowywać się na cmentarzach różnych wyznań i tradycji", wydany przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.)
