Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem małżonkowie po ślubie - jeżeli nie zawarli umowy o rozdzielność majątkową - obejmowani są ustawową wspólnością majątkową. W ten sposób powstaje między nimi wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Wszystko, co zgromadzą od momentu zawarcia małżeństwa, wchodzi w skład wspólnego majątku. Są to m.in. wynagrodzenia, kupione po ślubie mieszkania, domy, samochody, meble, itp. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku wspólnego nie wchodzą np. darowizny lub spadki.
Majątek wspólny a majątek osobisty - różnice
Majątek wspólny jest współwłasnością małżonków, niezależnie od tego, kto przyczynił się do jego powstania. Jeżeli jakiś składnik majątku osobistego przynosi zysk podczas trwania małżeństwa – taki przychód także stanowi majątek wspólny. Mogą to być odsetki od lokaty założonej przed zawarciem małżeństwa albo zysk firmy, która została założona przez jednego z małżonków przed ślubem.
Co istotne, wspólnota majątkowa nie dotyczy majątku, który był własnością małżonków przed ślubem. Przykładowo, jeśli pani Anna przed ślubem z panem Markiem miała własne mieszkanie, to nie wejdzie ono w skład ich wspólnego majątku. Pani Anna będzie o tej nieruchomości mogła decydować samodzielnie.
Majątek osobisty, nazywany też indywidualnym to takie składniki, które są własnością wyłącznie jednego z małżonków. To cały majątek nabyty przed ślubem – zarówno pieniądze jak i rzeczy, oraz niektóre przychody osiągane podczas trwania małżeństwa. Przepisy dokładnie określają ten katalog. Będą to np. spadki i odszkodowania za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia, darowizny czy prawa autorskie.
Intercyza - co ona zmienia?
Zasady ustawowej wspólności majątkowej między małżonkami zmienia jednak intercyza – umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej zawierana przez małżonków. Można się na nią zdecydować już przy zawieraniu związku małżeńskiego ale można też już podczas jego trwania. Taka umowa może określać wiele aspektów rozliczeń finansowych podczas trwania małżeństwa.
W ramach intercyzy istnieją różne opcje ustalenia zasad odnoszących się do majątku małżonków. – Małżonkowie mogą przez umowę majątkową rozszerzyć lub ograniczyć wspólność ustawową albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków – mówi mec. Renata Robaszewska z kancelarii Robaszewska & Płoszka. Radcowie Prawni w Warszawie. - Zwykle jednak intercyza wiąże się z wprowadzeniem rozdzielności majątkowej małżonków. To oznacza, że od chwili jej podpisania majątek wspólny nie powstaje, a każdy z małżonków gromadzi majątek własny, którym samodzielnie dysponuje.
W przypadku, gdy intercyza, w opcji wyłączającej wspólność majątkową, została zawarta przed ślubem, do powstania majątku wspólnego nigdy nie dojdzie (chyba że małżonkowie zmienią swoje poprzednie ustalenia w drodze kolejnej umowy). W przypadku zawarcia takiej umowy w trakcie trwania małżeństwa majątek każdego z małżonków będzie się składał z jego osobistego majątku oraz udziału w zgromadzonym majątku wspólnym.
Intercyza może też polegać na ograniczeniu wspólności majątkowej, czyli wyłączeniu z niej określonych składników majątku. Małżonkowie wspólność taką mogą też rozszerzyć, czyli do majątku wspólnego dodać składniki, które zgodnie z przepisami wchodzą do ich osobisty majątek.
Jak wygląda dziedziczenie z intercyzą?
Co dzieje się z majątkiem małżonków, którzy zawarli intercyzę, po śmierci jednego z nich? Jak wygląda dziedziczenie tego, co po sobie pozostawili? – Intercyza nie ma wpływ na zasady dziedziczenia ustalone ustawowo pomiędzy małżonkami – wyjaśnia mec. Renata Robaszewska. - Dla dziedziczenia rozdzielność majątkowa nie ma żadnego znaczenia. Dziedziczy się wszystko tak, jak bez intercyzy. Małżonkowie nie stają się bowiem sobie obcy, jak na przykład w wypadku rozwodu. Umowa małżeńska odnosi się tylko do majątku małżonków, ale nie reguluje kwestii dziedziczenia. Tak więc, o ile testator nie postanowi inaczej w testamencie , porządek dziedziczenia po podpisaniu intercyzy, zostaje taki sam, jak przy jej braku. Jedynie sporządzenie testamentu, pozwala na inne rozporządzenie majątkiem, niż wynikałoby to z reguł ustawowych.
Co się dzieje z majątkiem po śmierci któregoś z małżonków?
Najlepiej widać to na poniższym prostym przykładzie z mieszkaniem – zarówno w odniesieniu do intercyzy jak i późniejszego dziedziczenia.
1. Jeśli mieszkanie kupują małżonkowie bez intercyzy – jest to ich wspólny majątek.
2. Jeśli mieszkanie kupuje małżonek z intercyzą, należy ono tylko do niego.
3. Jednak nie ma przeszkód, aby umowę zakupu zawarli oboje małżonkowie po zawarciu intercyzy. Wtedy mieszkanie jest ich własnością, ale nie jako wspólność małżeńska, tylko w udziałach. Oznacza to, że nie muszą tego składnika majątku (mieszkania) dzielić w przypadku rozwodu, bo jest już podzielone.
Analogicznie przełóżmy powyższe sytuacje na spadek:
1. Jeśli mieszkanie kupili małżonkowie bez intercyzy i jest to ich wspólny majątek, to po śmierci jednego z nich spadkobraniu podlega tylko cześć zmarłego małżonka.
2. Jeśli mieszkanie kupił małżonek z intercyzą i należało ono tylko do niego, to zostanie ono całe podzielone według reguł spadkowych.
3. Jeśli umowę zakupu mieszkania zawarli obaj małżonkowie po zawarciu intercyzy i jest ono ich własnością, ale nie jako wspólność małżeńska, tylko w udziałach, to podział będzie de facto taki, jak w punkcie 1. Oznacza to, że po śmierci jednego z nich dzieli się tylko udział w mieszkaniu zmarłego małżonka. Udział drugiego pozostaje własnością tego żyjącego.
Zgodnie z przepisami małżonek lub małżonka ma zawsze prawo do odziedziczenia majątku po zmarłych mężu lub żonie. Sposobem na pozbawienie takiego prawa jest testament – jeśli małżonek jeszcze za życia chce wyłączyć współmałżonka z dziedziczenia, musi spisać testament, w którym wyrazi taką właśnie wolę.
Ale jeśli małżonkowie zawarli intercyzę i jeden z nich umrze (a nie pozostawił testamentu), to pozostawiony przez niego majątek własny będzie podlegał ustawowym zasadom dziedziczenia opisanym przed Kodeks Cywilny.
