Mimo że świeckie ceremonie pogrzebowe prowadzi się w Polsce od ponad 20 lat, wiele osób nie miało okazji w nich uczestniczyć i nie wie, czego można się po nich spodziewać. Spróbujmy pomóc zorganizować taką uroczystość zgodnie z naszymi potrzebami, wartościami i wrażliwością. Bazuję na własnym doświadczeniu w przygotowaniu i prowadzeniu rytuałów pożegnania w ramach działań fundacji "Na progu".
Na przestrzeń świeckich rytuałów pożegnania składają się dwie kwestie.
Pierwsza dotyczy pochówku. Ten, zgodnie z polskim prawem, może się odbywać tylko na cmentarzach (wyjątek stanowią pogrzeby osób zmarłych na morzu). Ciało lub prochy osoby zmarłej mogą być złożone w grobie ziemnym lub murowanym, a w przypadku tych ostatnich – także w kolumbarium. Nie mamy więc możliwości rozsypania prochów ani ich zatrzymania, jak robi się to w innych krajach europejskich. Od niedawna Poznań oferuje możliwość pochówku w biodegradowalnej urnie na terenie leśnego cmentarza.
Czym innym niż pochówek jest ceremonia pożegnania. Ta może odbywać się na cmentarzu, w domu przedpogrzebowym czy kaplicy, ale nie tylko. Możemy przeprowadzić taką uroczystość również w domu rodzinnym, ogrodzie, lesie, galerii sztuki czy innym miejscu ważnym dla osoby zmarłej. W przypadku uroczystości z urną możliwości wyboru jest wiele, choć oczywiście warto pamiętać o uzgodnieniu tego z właścicielem lub zarządcą terenu. Z kolei pożegnanie z ciałem może nastąpić w domu jeszcze w 72 godziny po śmierci (taką możliwość daje ustawa), a po tym czasie w miejscach do tego przeznaczonych, tj. kaplicach lub domach przedpogrzebowych.
Profesjonalna celebrantka lub celebrant zawsze spotykają się z bliskimi zmarłej osoby na długą rozmowę. Pytają o jej zainteresowania, osobowość, wspomnienia z nią związane, istotne wartości oraz o to, czy miała jakieś życzenia związane z pożegnaniem. Wsłuchują się także w potrzeby i emocje swoich rozmówców, żeby uroczystość wspierała ich w żałobie i odpowiadała ich sposobowi przeżywania straty.
Zazwyczaj taka rozmowa trwa mniej więcej dwie godziny, a zdarza się, że odbywamy ich kilka z różnymi osobami związanymi ze zmarłym. Jeśli ktoś oferuje, że przygotuje ceremonię na podstawie kilkunastominutowej rozmowy przez telefon albo wysłanego mailem tekstu czy ankiety, pożegnanie raczej nie będzie wystarczająco spersonalizowane i dopasowane do naszych oczekiwań.
Po rozmowie celebrant(-ka) tworzy indywidualny scenariusz ceremonii pożegnania. Powinna znaleźć się w nim informacja o:
Tak przygotowany scenariusz przedstawia się rodzinie do akceptacji, ale też do naniesienia zmian, uwag i sugestii.
Przez cały czas do uroczystości osoba ją przygotowująca jest dostępna dla bliskich w kontakcie telefonicznym lub osobistym. Kontaktuje się także z domem pogrzebowym lub administracją cmentarza, aby uprzedzić ich o tym, co będzie się działo i jakie zadania będą stały przed nimi.
Warto pamiętać, że ceremonia pożegnania może przyjmować różne formuły w zależności od tego, jakie są potrzeby bliskich. W kulturach tradycyjnych obrzędy pogrzebowe składały się często z kilku części, z których każda służyła czemuś innemu.
Jeśli zdecydujemy, że częścią uroczystości będzie czuwanie przy ciele, zwykle ma ono intymny, osobisty charakter. Może służyć indywidualnemu pożegnaniu się z osobą zmarłą (poprzez obecność, pisanie dla niej wiadomości itp.), ale też obrzędowemu przeprowadzaniu jej „na drugą stronę". Dla niektórych będzie się to wiązało z modlitwą, dla innych z czytaniem fragmentów prozy lub poezji, graniem muzyki lub przekazywaniem przedmiotów, które chcemy, aby poszły z kimś w ostatnią drogę.
Z kolei ceremonia pożegnania na poziomie fizycznym (złożenie do grobu), symbolicznym i społecznym także będzie miała za każdym razem nieco inną formę. Dla jednych kluczowa będzie opowieść celebrantki lub celebranta o zmarłym, inni będą woleli, aby to zgromadzone osoby miały przestrzeń do dzielenia się swoimi wspomnieniami. Ważne jest jednak, że pożegnanie to nie tylko słowa, ale też gesty i działania, które pozwalają wyrazić to, co trudne do zwerbalizowania oraz włączyć w przestrzeń ceremonii wszystkich zaangażowanych. Te czynności mogą być najróżniejsze. W czasie prowadzonych przeze mnie pożegnań: sialiśmy rośliny, aby dać wyraz ciągłości życia i relacji; wrzucaliśmy do grobu bukieciki lawendy; symbolicznie uwalnialiśmy zmarłą osobę, wypuszczając w górę lampion; tworzyliśmy długi łańcuszek z koralików żegnanej dziewczynki; paliliśmy kadzidła i wiele innych. Takie gesty nigdy nie są przypadkowe i wiążą się z intencją pożegnania oraz z osobą, którą żegnamy.
Od tego więc, na które z powyższych elementów położymy w trakcie ceremonii największy nacisk, zależy to, jak długo będzie ona trwała i z czego konkretnie będzie się składać. Zadaniem prowadzącej jest tak poukładać te części, by odpowiadały jak najlepiej emocjom i potrzebom najbliższych.
Tak, jeśli wiemy, że nie byłoby to wbrew woli osoby żegnanej. Dla niektórych to modlitwa jest najbardziej dostępną formą skupienia myśli. Za jej poprowadzenie może być odpowiedzialna celebrant(-ka) lub (jeszcze lepiej) ktoś z rodziny, kto na co dzień związany jest z ceremoniałem religijnym.
Co równie istotne, pożegnanie może mieć też charakter łączony, świecko-wyznaniowy i wówczas jego część prowadzi celebrant(-ka), a część ksiądz.
Prowadzenie uroczystości pogrzebowych nie ma charakteru urzędowego i może je poprowadzić zarówno osoba się w tym specjalizująca, jak i ktoś z bliskich. Wiele osób decyduje się jednak na wsparcie celebranta lub celebrantki, bo dzięki temu same mogą się skupić na tym, co dla nich w trakcie pożegnania najważniejsze.
Dla tych, którzy chcą prowadzić ceremonię samodzielnie, mam w swojej ofercie konsultacje pomagające stworzyć strukturę wydarzenia i wypełnić ją treścią, żeby swobodniej czuły się w czasie uroczystości.
Różni prowadzący mają swoje własne stawki za przygotowanie i prowadzenie pożegnania. Ja w zależności od stopnia złożoności ceremonii, jej czasu trwania (czy jest jedno- czy kilkudniowa) oraz odległości, na jaką muszę dojechać, proponuję zwykle cenę w wysokości między 1000 a 3000 złotych.
Zachęcam do kontaktu mailowego: rytualy@naprogu.pl lub telefonicznego: 516 827 053, a także do odwiedzenia mojej strony internetowej: naprogu.pl. Znajdą tam Państwo także opinie osób, z którymi miałam przyjemność współpracować.