Kiedy potencjalni spadkobiercy się spierają o schedę po zmarłym, albo gdy podstawą do stwierdzenia praw do spadku jest testament szczególny, konieczna jest sprawa w sądzie. W innych przypadkach wystarczy wizyta u notariusza.
Akt poświadczenia dziedziczenia to dokument stwierdzający fakt nabycia przez nas spadku. W polskim prawie są dwie drogi, aby takie pismo otrzymać: orzeczenie sądowe i poświadczenie dziedziczenia przez notariusza. Co ważne, obydwa mają taką samą moc prawną.
Sprawa w sądzie jest konieczna, kiedy potencjalni spadkobiercy o schedę po zmarłym się spierają, albo gdy podstawą do stwierdzenia praw do spadku jest testament szczególny (czyli ustny, podróżny lub wojskowy).
Aby załatwić sprawę w sądzie, trzeba przejść przez formalności – w sądzie rejonowym właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego powinniśmy złożyć pisemny wniosek o stwierdzenie nabycia spadku (spadkobiercy nie muszą składać go razem).
We wniosku powinniśmy podać imię, nazwisko i adres spadkodawcy (zmarłego) oraz potencjalnych spadkobierców. Musimy też dołączyć: akty stanu cywilnego ustawowych spadkobierców (w przypadku kobiet – córek, wnuczek itp. – ważne są akty zawarcia małżeństwa, potwierdzające zmianę nazwiska), akt zgonu spadkodawcy - i ewentualnie - testament .
Sąd wyznaczy termin i wezwie nas na rozprawę. Uczestnikami postępowania są wnioskodawca i wszystkie osoby mogące wchodzić w rachubę, jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi.
Wcześniej w prasie i na tablicy ogłoszeń w sądzie zamieszczane są ogłoszenia z apelem, aby potencjalni spadkobiercy wskazanej osoby zgłosili się do sądu w ciągu sześciu miesięcy. Po tym czasie sąd rozstrzyga sprawę, uwzględniając tylko interesy ujawnionych potencjalnych spadkobierców.
Podczas sprawy spadkowej sąd bada, czy spadkodawca pozostawił testament i kto jest spadkobiercą, a także ustala – w sytuacji, gdy spadek jest dzielony między kilka osób – w jakich częściach ułamkowych spadkobiercy dziedziczą majątek po zmarłym przodku. Gdy sąd to ustali, wyda postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Po jego uprawomocnieniu się spadkobierca może otrzymać odpis prawomocnego postanowienia i na tej podstawie rozporządzać majątkiem (np. sprzedać dom, który odziedziczy).
Jeżeli nie ma żadnych problemów, sprawa spadkowa może być załatwiona przez sąd nawet w ciągu kilku tygodni. Ale jeśli rodzina się spiera o majątek zmarłego, a sprawa jest zawiła, może się zdarzyć, że będzie się ciągnąć nawet kilka lat.
Drugą drogą umożliwiająca zdobycie dokumentu potwierdzającego prawo do spadku jest notarialne poświadczenie dziedziczenia. Taka możliwość istnieje od 2009 roku.
Dzięki temu, zamiast do sądu możemy się zgłosić do kancelarii notarialnej i w ten sposób oszczędzić sporo czasu – notariusz może wystawić dokument nawet podczas jednej wizyty. Zarejestrowany akt ma moc prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Postępowanie u notariusza jest szybsze, łatwiejsze i mniej sformalizowane. Przynosi korzyści nie tylko zainteresowanym. Spadkobiercy, wybierając drogę notarialną, oszczędzają sądom wielu prostych spraw spadkowych.
Jednak oszczędzając czas, u notariusza zapłacimy za poświadczenie więcej niż za stwierdzenie w sądzie.
1. Umawiamy się na spotkanie z notariuszem. Ten informuje nas dokładnie, jakie dokumenty musimy dostarczyć, aby poświadczyć dziedziczenie (m.in. akt zgonu spadkodawcy, akty urodzenia i małżeństwa potencjalnych spadkobierców, testament lub testamenty – w przypadku dziedziczenia testamentowego).
2. Wszyscy potencjalni spadkobiercy spotykają się w kancelarii notarialnej. W obecności spadkobierców testamentowych i ustawowych, jak również osób, które mogą wchodzić w rachubę, jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osób, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, rejent sporządza protokół dziedziczenia (w formie aktu notarialnego). Jest jednak zasadniczy warunek – pomiędzy nimi nie może być sporu o spadek. W protokole dziedziczenia uczestnicy postępowania pod rygorem odpowiedzialności karnej składają wszelkie oświadczenia, m.in. że stwierdzenie praw do spadku nie było przedmiotem postępowania przed sądem.
Jeśli spadkodawca pozostawił testament, następuje jego otwarcie i ogłoszenie. Jeśli poświadczenie dziedziczenia następuje przed upływem sześciu miesięcy od daty śmierci spadkodawcy, spadkobiercy składają oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Tu prawo jest twarde: dla spadków otwartych po 18. października 2015 r. niezłożenie oświadczenia i upływ sześciu miesięcy skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
3. Na podstawie protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Dokument ten określa krąg spadkobierców oraz ich udziały w spadku. Jednak nabiera on mocy prawnej równorzędnej sądowemu postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku dopiero po zarejestrowaniu w elektronicznym Rejestrze Spadkowym. Taka rejestracja jest potrzebna, aby uniemożliwić powtórne poświadczenie dziedziczenia po tym samym spadkodawcy, np. u innego notariusza.
4. Wypisem aktu poświadczenia dziedziczenia spadkobiercy mogą się posłużyć, aby wykazać swoje prawa do spadku (i np. sprzedać odziedziczoną nieruchomość). Trzeba też pamiętać, aby zgłosić się do urzędu skarbowego, by rozliczyć się z podatku spadkowego lub skorzystać z przysługującego zwolnienia.