Czy nieletni może dziedziczyć spadek i nim dysponować?

W Polsce nasz majątek możemy przekazać dziecku bez względu na wiek. Spadkobiercą może zostać nawet dziecko poczęte, chociaż w tym przypadku musi się ono urodzić żywe. Jednak już nieistotne jest, czy noworodek będzie miał zdolność do przeżycia.

Czy jednak niepełnoletni może swobodnie dysponować odziedziczonym majątkiem? Okazuje się, że nie. Jeśli spadkobiercą jest osoba małoletnia, która nie ukończyła 18 lat, zarząd nad majątkiem zapisanym w testamencie sprawują jego rodzice lub opiekun pod nadzorem sądu opiekuńczego. Taki stan trwa do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Jak najlepiej przekazać dziecku spadek?

Okazuje się, że spadek możemy przekazać małoletniej osobie w dwojaki sposób:

- zapisać części lub całości majątku w testamencie,

- sporządzić w testamencie zapis – zwykły lub windykacyjny.

– Nadal często zdarza się, że np. dziadkowie chcąc przekazać coś wnukom robią to za pośrednictwem darowizny – mówi Leszek Nowakowski, adwokat specjalizujący się w prawie spadkowym. – Trzeba jednak pamiętać, że darowizna jest potem brana pod uwagę przy obliczaniu zachowku. Jeśli chcemy przekazać małoletniemu np. nieruchomość, to sporządźmy testament z zapisem zwykłym. Majątek przekazany w ten sposób nie jest brany pod uwagę przy obliczaniu zachowku. Przed zapisem najlepiej skonsultować się z prawnikiem, który doradzi najkorzystniejsze rozwiązanie.

Podobnie jest z innymi składnikami majątku, np. biżuterią, przedmiotami pamiątkowymi. Jak zapisać dziecku złoty łańcuszek, zegarek, albo obraz? Można to zrobić tylko za pomocą testamentu. Sporządzony testament powinien zawierać zapis (zwykły lub windykacyjny), czyli wskazanie wprost, że określone przedmioty ma odziedziczyć dziecko.

Jaka część majątku należy się dzieciom?

Zgodnie z polskim prawem spadek można odziedziczyć albo na podstawie testamentu, albo na podstawie ustawy. W tym drugim przypadku dziedziczenie odbywa się według kolejności, którą ustalają przepisy kodeksu cywilnego. Według nich najbliższymi krewnymi powołanymi do spadku są w pierwszej kolejności dzieci i małżonek spadkodawcy. Należy przy tym wiedzieć, że dzieci i współmałżonek dziedziczą nasz majątek w częściach równych. Jeśli np. żona pozostawiła męża i dwoje dzieci, to wszyscy otrzymają po niej po jednej trzeciej spadku (jednak – np. w przypadku większej ilości dzieci – musimy pamiętać, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku).

Dla prawa spadkowego nie ma znaczenia, czy dziecko spadkodawcy pochodzi z jego obecnego czy wcześniejszego związku. Wszystkie dzieci dziedziczą na równi.

Zdarza się, że dorosły chce, by to dziecko odziedziczyło spadek zamiast niego i sam odrzuca prawo do spadku. Osobę, która odrzuca spadek, przepisy traktują tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku.

Przykładowo, pan Adam odziedziczył dom po swoim ojcu, jest jego jedynym spadkobiercą. Chce, by majątek po dziadku odziedziczyły jego dzieci – 17-latka i 16-latek. Testament nie został sporządzony. Jeśli odrzuci prawo do spadku, dzieci zostaną spadkobiercami, odziedziczą po połowie nieruchomości, samochód i inne składniki pozostawionego majątku.

Czy niepełnoletni może odziedziczyć długi?

Trzeba pamiętać, że dziedziczyć można nie tylko majątek, ale też długi. Na szczęście prawo chroni spadkobierców przed odpowiedzialnością za zobowiązania zmarłego. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że dziecko odpowiada za długi spadkowe wyłącznie do wartości odziedziczonego majątku i nie musi się martwić o dług przewyższający wartość spadku.

Zgodnie z prawem spadkobierca przyjmuje spadek z całym dobrodziejstwem inwentarza, jeżeli przez sześć miesięcy od informacji o prawie dziecka do dziedziczenia, jego przedstawiciel ustawowy nie złoży oświadczenia o odrzuceniu spadku. Ponieważ odrzucenie spadku oraz jego przyjęcie są czynnościami przekraczającymi zakres zwykłego zarządu mieniem małoletniego, na złożenie oświadczenia zarówno rodzic, jak i inny przedstawiciel dziecka muszą uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. Sąd może uznać, że dla dziecka korzystniejsze będzie przyjęcie spadku, i wówczas w imieniu małoletniego może się nie zgodzić na odrzucenie spadku.

Postępowania przed sądami opiekuńczymi o wydanie zgody na czynności związane z odrzuceniem spadku trwają czasami dłużej niż pół roku. Ale uwaga! Sąd Najwyższy postanowił, że termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka nie może upłynąć wcześniej, nim zakończy się postępowanie przed sądem opiekuńczym o wydanie zgody o odrzucenie spadku.

Przykład: 15-latek został spadkobiercą swojego ojca, przedsiębiorcy. Mężczyzna sporządził przed śmiercią testament. Okazało się, że choć firma dobrze prosperowała, to mężczyzna był bardzo zadłużony, zaciągnął kilka dużych kredytów konsumpcyjnych. Na kredyt był kupiony też dom, w którym mieszkał. Wtedy najkorzystniejszym wyjściem okazuje się odrzucenie spadku. Inaczej banki zaczęłyby wzywać 15-latka do spłaty długów ojca.

Kto ma prawo zarządzać dziedzictwem małoletniego?

Gdy spadkobiercą zostaje osoba małoletnia, zarząd nad odziedziczonym przez nią majątkiem sprawują jej rodzice lub opiekunowie pod nadzorem sądu opiekuńczego. Spadkodawca może jednak zastrzec w testamencie, że majątek objęty spadkiem nie będzie zarządzany przez rodziców.

Przykład: Pan Mariusz z Katowic napisał testament i postanowił przekazać cały swój majątek ukochanemu wnukowi, który ma cztery lata. Mężczyzna nie ma zaufania do syna i synowej, obawia się, że rodzice wnuka roztrwonią majątek. Postanowił więc zabezpieczyć chłopca i w testamencie zarządcą spadku ustanowił swojego młodszego syna. Gdyby tego nie zrobił, w razie jego śmierci sąd opiekuńczy wyznaczyłby kuratora.

Kuratorem spadku małoletniego może być członek rodziny, np. dziadek, wujek, ciocia. Kurator, podobnie jak zarządca, podlega nadzorowi sądu opiekuńczego. Sąd może go zwolnić z wykonywanych obowiązków na jego wniosek, a także w przypadku, gdy dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro dziecka i jego majątku.

Co kurator może zrobić z majątkiem dziecka?

Zarząd zwykły sprawowany przez rodziców, zarządcę lub kuratora to bieżące czynności, które służą utrzymaniu majątku dziecka w stanie niepogorszonym. Zarząd nie obejmuje zarobku dziecka, a także przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie precyzuje szczegółów, jakie są granice zarządu zwykłego, a w razie jakichkolwiek wątpliwości decyduje o tym sąd. Na przykład zarządzanie odziedziczonym majątkiem przez rodziców czy ustanowionego kuratora wymaga uzyskania zgody wydanej przez sąd, jeśli np. rodzic lub opiekun chcą dokonać jego zbycia.

Przykład: Pani Katarzyna z Bielska-Białej postanowiła kupić wart kilkadziesiąt tysięcy złotych samochód od koleżanki, której zmarł mąż. Mężczyzna nie zostawił testamentu, spadkobierczyniami zostały jego żona i 12-letnia córka. W takiej sytuacji potrzebna jest zgoda udzielona przez sąd na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd lub zgoda na dokonanie czynności przez ustanowionego kuratora. Sprzedaż samochodu bez uzyskania zgody sądu byłaby po prostu nieważna.

Wniosek o zgodę składa się do sądu rejonowego. Dziecko nie jest uczestnikiem postępowania. Jednak sąd obowiązany jest do wysłuchania małoletniego, jeżeli jego stopień dojrzałości na to pozwala, oraz do uwzględnienia, w miarę możliwości, jego życzeń.

Co się dzieje gdy spadkobierca skończy 18 lat?

Gdy dziecko osiąga pełnoletność, rodzice przekazują mu lub jego przedstawicielowi ustawowemu majątek, którym do tej pory zarządzali. Spadkobierca lub jego przedstawiciel ustawowy mogą żądać rachunku ze sprawowanego zarządu. Takie żądanie musi być zgłoszone przed upływem roku od momentu ustania zarządu.