Każde miasto ma swoje niezwykłe "miejsce snów", jak tłumaczy się greckie słowo "koim?t?rion", z którego wywodzi się polski rzeczownik "cmentarz". W Toruniu jest nim nekropolia św. Jerzego - ośmiohektarowe świadectwo wielokulturowości dawnego miasta pogranicza.
Nad najstarszym „miejscem snów" torunian szumi piękne starodrzewie. Unikalny klimat tworzą stare metalowe ogrodzenia pól grobowych, m.in w stylu neogotyckim z drugiej połowy XIX w. Nie brakuje też przykładów secesji z początku XX w. Odwiedzających zdumiewa bogata forma nagrobków zdobionych figurami Chrystusa dźwigającego krzyż, Jezusa Miłosiernego, Jezusa Zmartwychwstałego, Marii, Piety, aniołów i świętych patronów. Nic dziwnego, że cmentarz św. Jerzego został wpisany do rejestru zabytków.
Wzdłuż zachodniego skraju cmentarza ustawiono w formie lapidarium szereg nagrobków ze zlikwidowanego w 1992 r. sąsiedniego, XIX-wiecznego cmentarza staroluterańskiego przy ul. Matejki. Należy tu przypomnieć, że Toruń przez wieki był miastem pogranicza. Już w średniowieczu tętnił wielokulturowością, skutecznie konkurując z Gdańskiem w ramach Hanzy. Toruńskimi kościołami zarządzali na przemian protestanci i katolicy. Wspólnie też dzielili miejsca pochówku.
Nazwa nekropolii św. Jerzego wywodzi się od pobliskiego, nieistniejącego już trzynastowiecznego kościoła, któremu patronował ten właśnie święty. Przy świątyni istniało leprozorium, tj. szpital dla trędowatych, oraz cmentarz. Było to pierwsze przedmiejskie miejsce pochówku, a więc zwyczajowo niższe rangą. Jednak pod koniec XVI wieku, ówczesny burmistrz Heinrich Stroband nakazał o tę nekropolię pieczołowicie zadbać.
Jak założyć Miejsce Pamięci w serwisie Odeszli.pl? (instrukcja tutaj )
Dzięki temu już w XVIII w. cmentarz św. Jerzego stał się najpiękniejszą nekropolią położoną poza miejskimi murami, zachwycając okazałymi kaplicami i nagrobkami zamożnych patrycjuszy. Chowano tu, bowiem ludzi lepszych stanów, jak choćby w 1724 r. burmistrza Johana Gottfrieda Rösnera, ściętego po oskarżeniu o doprowadzenie do słynnego w całej Europie Tumultu toruńskiego. Po tych wydarzeniach protestanci toruńscy zostali pozbawieni swojej głównej świątyni – Kościoła Mariackiego – i musieli być chowani właśnie w Kościele św. Jerzego lub na tutejszym cmentarzu. Ale w czasach Księstwa Warszawskiego, podczas wznoszenia okalających miasto fortyfikacji, nekropolię bezpowrotnie zniszczono.
Fot. Mikołaj Kuras / Agencja Wyborcza.plDziś spadkobiercą tradycji tamtej nekropolii jest tzw. nowy cmentarz św. Jerzego przy ul. Gałczyńskiego. W XIX w. ta nekropolia rozrosła się znacznie w porównaniu ze swym pierwotnym założeniem. Zanikł podział na części wyznaniowe. Zniknęło też wiele nagrobków sprzed 1920 r.
Obecnie najstarszą zachowaną mogiłą jest neoklasycystyczny nagrobek Johna Ephraima Wessela z 1826 roku, pochodzącego z Londyny ale mieszkającego w Toruniu kupca (zmarłego w 1817 r.). Obok znajdziemy też kilka płyt z lat 40. XIX w., a także żeliwny krzyż kpt. Żernickiego (zm. w 1836 r) uczestnika powstania listopadowego. Nieopodal głównego wejścia są płyty nagrobne Amalii Hirsch (zm. 1844 r.) i sędziego Wilhelma Diestela (zm. 1851 r.).
Jak napisać wspomnienie w Miejscu Pamięci na Odeszli.pl? (czytaj tutaj )
Więcej grobów z XIX w. niestety się nie zachowało. Większość z nich zlikwidowano po II wojnie światowej i zajęciu dawnej protestanckiej części cmentarza przez parafie katolickie, niedbające niestety o dawną spuściznę.
Nie zachowały się też wykwintne kaplice i rodzinne grobowce – te zostały zniszczone jeszcze na początku XIX w. Jedną z nich była barokowa kaplica, uwieczniona przez znanego XVIII-wiecznego rysownika toruńskiego Georga Friedricha Steinera. Kaplica ta była przykładem rodowego miejsca pamięci możnego patrycjatu. Nawiązywała do architektury cmentarnej charakterystycznej dla południowych terenów Europy. Również i ten wyjątkowy zabytek zniszczono wraz z całym cmentarzem w latach 1809-1811.
O istniejącą zabytkową substancję i kwatery zasłużonych torunian na nowym cmentarzu św. Jerzego dba dziś Towarzystwo Miłośników Torunia. Od 1 listopada 2003 r. przeprowadzane są kwesty dla ratowania najstarszych nagrobków cmentarza. Mieszkańcy grosza nie szczędzą, dlatego wiele bezcennych obiektów już udało się ocalić przed zniszczeniem. Wszak jest to „miejsce snu" tych, którym Toruń zawdzięcza dobrą sławę. Uczonych, artystów, ofiarnych społeczników i patriotów. Wśród zasłużonych jest też gen. Elżbieta Zawacka, jedyna kobieta wśród bohaterskich Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej.