Dubicze Cerkiewne to mała wieś przy granicy z Białorusią. Spośród drzew wyłaniają się niebieskie nagrobki. Kolor nie jest przypadkowy - ma odganiać zło z tego miejsca. Miejsca tajemniczego i owianego wieloma legendami.
Droga do Dubicz Cerkiewnych prowadzi przez pola i lasy. Zielone połacie przeplatają się z kolorami jesiennych drzew. Na tle barw natury nie sposób pominąć błękitu – ten pojawia się na jednym z ostatnich zakrętów przed wsią. To zabytkowy cmentarz prawosławny.
Gości wita brama z napisem w języku staro-cerkiewno-słowiańskim.
fot. Małgorzata BazylukNa pierwszy rzut oka nekropolia łudząco przypomina kolorowy cmentarz w Sapâncie w Rumunii. Choć obok 200-letnich nagrobków pojawiają się nowoczesne, prosto z katalogów, to tradycja wciąż wiedzie prym i nadaje charakter miejscu. Pamięć trwa i nic nie wskazuje na to, żeby miała się skończyć.
fot. Małgorzata BazylukNapisy na płytach nagrobnych są polskie, ale też rosyjskie. Okolicznym mieszkańcom cyrylica nie sprawia problemu w czytaniu. Spacerując pomiędzy alejkami, należy uważać – cały cmentarz usiany jest niewielkimi nasypami zarośniętymi trawą. Tylko czasami znicz czy sztuczny kwiat sygnalizuje, że to również grób. Czyj? Tego nie wiadomo.
Przez 40 lat krzyże na cmentarz w Dubiczach Cerkiewnych wykonywał Dymitr Dzida. Lokalny artysta miał trzy córki, ale ani jednego syna, któremu mógłby zgodnie z tradycją przekazać fach. Kamieniarstwo to ciężka praca, a na wsi taką przekazywało się innemu mężczyźnie. Wraz ze śmiercią Dymitra Dzidy skończyła się więc pewna epoka dubickiego cmentarza.
Szkoda, bo tworzył krzyże wyjątkowe – swoim kształtem przypominają trójlistną koniczynę. Wiele z nich jest dziś ozdobionych kolorowymi wstążkami, które mają przypominać tradycyjne ręczniki nazywane "wyszywankami". W tej części Podlasia ręczniki obrzędowe miały szczególne znaczenie. Towarzyszyły ludziom od narodzin aż do śmierci, zdobiły domy i ikony, ale też krzyże cmentarne i przydrożne. To relikt, który świadczy o bogactwie materialnym i duchowym.
fot. Małgorzata BazylukNagrobki i krzyże w Dubiczach Cerkiewnych pomalowane są na niebiesko, podobnie jak pobliska cerkiew pw. Opieki Matki Bożej. Wita podróżnych na wjeździe do wsi, zaraz za tablicą z nazwą. Tu kolor również nie jest przypadkowy – w prawosławiu niebieskie cerkwie poświęcone są Matce Boskiej lub archaniołowi Michałowi, brązowe zaś męczennikom. Miejscowi wierzą, że im więcej koloru niebieskiego w otoczeniu, tym mniej zła. A tego w historii miejscowej cerkwi nie brakowało.
fot. Małgorzata BazylukDubicze Cerkiewne to niewielka wieś w powiecie hajnowskim, położona nad rzeką Orlanką. Legenda głosi, że osadę w tym miejscu założyło wschodniosłowiańskie plemię Krywiczów pochodzące z północnej Litwy. Wędrowcy trafili na dębowy zagajnik, w którym postanowili osiąść. To właśnie od niego wzięła się obecna nazwa miejscowości. Po białorusku "dub" to właśnie dąb. Cerkiew zaś – zgodnie z inną legendą – stała w tym miejscu "od zawsze".
Oficjalne wieś założono około 1532 roku, a pierwsza zachowana wzmianka o niej pochodzi z 1553 r., gdy król Zygmunt August wydał przywileje na budowę cerkwi. Pierwsza świątynia, jak głosi kolejna legenda, spłonęła, a zachowała się jedynie ikona Matki Bożej, którą... wiatr przeniósł w inne miejsce. Mieszkańcy wybudowali kolejną cerkiew. Ta przetrwała do II wojny światowej. W czerwcu 1941 roku podczas walk niemiecko-radzieckich również została spalona.
Inna legenda mówi, że nie strawił jej ogień, lecz zapadła się pod ziemię jako kara za grzechy mieszkańców. Przekonać się o tym można w dzień święta św. Piotra i Pawła, czyli jej patronów. Wystarczy przyłożyć ucho do ziemi, aby usłyszeć bijące dzwony świątyni.
Małgorzata Bazyluk