Na pagórkach wokół tworzącego Golgotę Wschodu lasu kamieni i krzyży rozpościera się największy zielonogórski cmentarz - nekropolia przy ul. Wrocławskiej. Po kilku starszych cmentarzach pozostało wspomnienie. Gdzie leżały?
W Zielonej Górze hasło „Wrocławska" ma jednoznaczne skojarzenia – to albo wielki cmentarz komunalny, albo sąsiadujący z nim przez ulicę stadion klubu żużlowego Falubaz.
Jak założyć Miejsce Pamięci w serwisie Odeszli.pl? (instrukcja tutaj )
Nekropolia powstała w 1954 r. na rogatkach miasta, przy wylocie na Nową Sól i Wrocław. Dziś rozpościera się po obu stronach ulicy. Pochowanych jest tu ok. 50 tys. zmarłych. Starsza część nekropolii leży na wzniesieniach, otoczonych w większości miejskim lasem, wśród wijących się alejek z brzozami i lipami.
Cmentarz przy Wrocławskiej jest historią powojennej Zielonej Góry, mieszkańców-przybyszów z Kresów Wschodnich, Wielkopolski i Polski Centralnej. O niej mówią rodzinne grobowce, jest już ich kilkaset. Spoczywają tu zasłużeni zielonogórzanie. Natkniemy się tu m.in. na groby:
Leżą tu też żużlowcy – Jan Grabowski, Stefan Żeromski, Rafał Kurmański oraz znani politycy - Jolanta Fedak i Zbyszko Piwoński.
Centralną częścią nekropolii przy Wrocławskiej jest Golgota Wschodu – las kamieni i krzyży na pagórkach przy głównej alei. Rozrzucone głazy przypominają o bezimiennych powstańcach, sybirakach z „nieludzkiej ziemi", ofiarach powojennego komunistycznego terroru i wyrzuconych z Kresów II Rzeczpospolitej. Kamienie wspominają lwowiaków i wileńszczaków, AK-owców, więźniów obozów koncentracyjnych. Na jednym z nich widnieje orzeł katyński.
Nad monumentalnym głazem z orłem w jagiellońskiej koronie wyrasta też 15 symbolicznych krzyży i symboli religijnych wbitych w ziemię - tyle, ile jest stacji Drogi Krzyżowej. Są krzyże katolickie, prawosławne, protestanckie. Stoi żydowska macewa i tatarski kurhan zwieńczony półksiężycem. Po 2010 r. pojawił się pomnik ofiar katastrofy smoleńskiej.
Jak napisać wspomnienie w Miejscu Pamięci na Odeszli.pl? (czytaj tutaj )
Golgota Wschodu została odsłonięta w 2000 roku, jest dziełem prof. Konrada Stawiarskiego. Ten Kresowiak, powojenny wysiedleniec i architekt swoje marzenie spełnił u kresu życia.
Zanim powstała nekropolia przy ul. Wrocławskiej, największym był cmentarz Zielonego Krzyża. Ta nekropolia istniała ponad 300 lat. Jako pierwszego w 1628 r. pochowano dziewięciotygodniowego synka bednarza Michaela Foerstera. Grzebano tu protestantów i katolików. Cmentarz powstał na uboczu miasta, wokół rozciągały się tylko winnice i ogrody rolnicze. Później pod jego bokiem wyrosły szpital i sierociniec sióstr Samarytanek.
Na cmentarzu wytyczono Ehrenfriedorf (Cmentarz Pamięci), gdzie pochowano ofiary I wojny światowej. Przy reprezentacyjnej alei grzebano najbardziej zasłużonych mieszkańców Grünberga, jak przed II wojną światową nazywała się Zielona Góra. Spoczęli tu m.in.:
O alei przypominają dziś pozostałości po grobowcu przemysłowca Beuchelta, budowniczego wagonów i mostów w całej Europie. Cmentarz należał do najpiękniejszych na historycznym Dolnym Śląsku. Został zlikwidowany w 1965 roku, groby Polaków przeniesiono stamtąd na cmentarz przy ul. Wrocławskiej. W miejscu cmentarza powstał Park Tysiąclecia - 9 ha zieleni, starych lip, modrzewi, dębów i klonów.
Cmentarną historię ma w Zielonej Górze też Plac Słowiański otoczony budynkami sądów. W 1588 r. założono tam cmentarz Świętej Trójcy. 12 lat później zbudowano szachulcowy kościół nazywany polskim. Stał w tym miejscu ponad 200 lat. Pochówków na cmentarzu Świętej Trójcy zaprzestano w 1815 r. Wkrótce nekropolię zlikwidowano, kościół rozebrano, a plac stał się targowiskiem. Dziś to już duży skwer z alejkami i trawnikami.
Rok przed zamknięciem cmentarza Świętej Trójcy powstał cmentarz żydowski przy ul. Wrocławskiej. Została zdewastowana w pierwszych dekadach PRL, ostatnie macewy Polacy wywieźli stamtąd pod koniec lat 60. Do dzisiaj zachował się dawny dom przedpogrzebowy i część ceglanego muru.