Społecznicy, powstańcy, działacze patriotyczni, weterani wojen napoleońskich i powstań narodowych, ludzie nauki i kultury - wszyscy oni pochowani są na prawie dwóch hektarach porośniętych pięknym starodrzewem. Zabytkowy cmentarz przy ul. Księcia Józefa w Poznaniu to bardziej park, niż nekropolia.
Nekropolia położona jest w samym centrum Poznania, na skarpie wzgórza św. Wojciecha. Jest tu prawie 600 mogił, w których leży prawie 900 zmarłych. Wydaje się, że między drzewami i grobami jest jeszcze wiele miejsca na kolejne nagrobki. Ale władze Poznania twierdzą, że wolnych kwater już nie ma, nawet w najniżej położonej części cmentarza, zupełnie pobawionej nagrobków. Łąka kryje bowiem szczątki ofiar epidemii cholery, które w latach 1831-78 kilkakrotnie nawiedzały Poznań.
To najstarsza z poznańskich nekropolii - powstała w 1810 r. jako cmentarz poznańskiej fary, na terenie należącym wcześniej do zakonu dominikanów. Nie jest pewne, kiedy odbył się tu pierwszy pochówek, ale na najstarszym zachowanym nagrobku widnieje data "1813".
Jak założyć Miejsce Pamięci w serwisie Odeszli.pl? (instrukcja tutaj )
W 1848 w obrębie cmentarza powstał tzw. przysionek śmierci, zwany również domem dla pozornie zmarłych. Wzniósł go Roger Raczyński, syn fundatora hr. Edwarda Raczyńskiego, zgodnie z testamentem swego ojca. Była to kostnica dla tych, którzy za życia obawiali się przedwczesnego pogrzebania. Jej powstanie związane było z odkryciem na cmentarzu Winiarskim (na ul. Łowmiańskiego) szczątków osób rzekomo pogrzebanych za życia. Przysionek istniał cztery lata, a potem został zlikwidowany, bo brakowało chętnych do korzystania z niego.
Cmentarz zapełnił się w końcu XIX wieku. Wtedy funkcję cmentarza farnego przejęła nekropola położona na terenach dzisiejszych Międzynarodowych Targów Poznańskich, zlikwidowana przez Niemców w czasie II wojny światowej. A na starym cmentarzu pogrzeby odbywały się tylko wtedy, gdy ciała chowane były w grobowcach rodzinnych.
W 1948 r.nekropolia została Cmentarzem Zasłużonych Wielkopolan, który razem z tzw. poznańską Skałką - kryptą w kościele pw. św. Wojciecha, stał się miejscem pochówku wielu wybitnych poznaniaków i Wielkopolan.
Jak napisać wspomnienie w Miejscu Pamięci na Odeszli.pl? (czytaj tutaj )
Są tu m.in. groby byłych prezydentów Poznania: Szymona Wronieckiego, Jarogniewa Drwęskiego i Cyryla Ratajskiego, powstańca styczniowego Edmunda Calliera, architektów Janiny i Władysława Czarneckich, jest symboliczny grób przemysłowca i działacza społecznego Hipolita Cegielskiego oraz grobowiec rodziny Marcelego Mottego, nauczyciela i autora „Przechadzek po mieście".
Na cmentarzu pochowany jest też generał i dowódca powstania wielkopolskiego Stanisław Taczak oraz wielu wybitnych lekarzy, m.in. Ludwik Gąsiorowski, Tomasz Drobnik, Bolesław Krysiewicz i Ireneusz Wierzejewski. Są tu groby naukowców: historyka Józefa Łukaszewicza, czy botanika Józefa Paczoskiego oraz artystów: pianisty i kompozytora Raula Koczalskiego, aktorki Nuny Młodziejowskiej - Szczurkiewiczowej I rzeźbiarza Władysława Marcinkowskiego.
Spacerując po nekropolii warto też zwrócić uwagę na dwie rzeźby. Pierwsza to barokowa figura Matki Boskiej, przeniesiona ze Śródki, którą w 1771 ufundował Ludwik Roszkowski. Druga rzeźba to nagrobek z 1889 r., dłuta, wspomnianego już Marcinkowskiego, stojący na mogile zmarłej w wieku 20 lat Anieli z Liszkowskich Dembińskiej.
Od początku tego stulecia pogrzeby na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan odbywały się bardzo rzadko, wręcz sporadycznie. Pochowany został tu, zmarły w 2000 r., prof. Janusz Ziółkowski. To rektor UAM w latach 1982-1982, uczestnik obrad Okrągłego Stołu, członek Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie i senator I kadencji parlamentu z ramienia Komitetu Obywatelskiego.
W 2004 r. spoczął tu Przemysław Bystrzycki - pisarz, dziennikarz, podporucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Polskiej gen. Andersa, cichociemny.
Dekadę później na wzgórze św. Wojciecha przeniesiono z Junikowa szczątki zmarłego w 1992 r. prof. Zbigniewa Zakrzewskiego, byłego rektora Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, ekonomisty i prawnika, doktora honoris causa Akademii Ekonomicznej i pisarza (autora m.in. "Przechadzek po Poznaniu").
W 2017 r. w grobie Przemysława Bystrzyckiego spoczęła jego żona, Janina. W tym samym roku odbył się tu jeszcze jeden pogrzeb - historyka i honorowego obywatela Poznania prof. Lecha Trzeciakowskiego.
Potem były już tylko pogrzeby osób zmarłych przed laty w Wielkiej Brytanii, których prochy zostały ostatnio sprowadzone do Poznania. W 2019 r. pochowano szczątki płk. Wincentego Wierzejewski (zmarłego w 1972 r. w Leeds), jednego z założycieli skautingu w Poznaniu, komendanta hufca „Piast", który przygotowywał skautów do udziału w przyszłym powstaniu. Wraz z nim pochowana została też żona Winifred Mary Wierzejewska (zmarła w 1986 r.). W 2020 r. odbył się tu jeszcze pogrzeb mjr. Mieczysława Palucha (zmarłego w 1942 r. w Rothesay), powstańca wielkopolskiego i śląskiego, majora artylerii Wojska Polskiego i kawalera Orderu Virtuti Militari.
Zdaniem władz miasta, w ten sposób zajęte zostały ostatnie wolne miejsca na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan.