Od czego zacząć? Jak krok po kroku budować drzewo genealogiczne? Przeprowadzimy Cię przez świat dokumentów, archiwów i rodzinnych wspomnień, pokazując, jak skutecznie podróżować w czasie.
Genealogia, czyli nauka o więzach rodzinnych i pochodzeniu, kiedyś była domeną królewskich rodów i arystokracji. Dziś każdy może zgłębiać historię swojej rodziny – jedni w poszukiwaniu korzeni, inni z pasji do odkrywania. To fascynująca przygoda, która pozwala lepiej zrozumieć własną tożsamość i odnaleźć swoje miejsce w historii, to również podróż w przeszłość, która potrafi wciągnąć niczym najlepsza powieść detektywistyczna.
Pierwszym krokiem jest uporządkowanie dostępnych informacji – zaczynamy od siebie i tego co pamiętamy. Ustalamy imiona, nazwiska (w przypadku kobiet również panieńskie), miejscowości pochodzenia, parafie oraz daty urodzenia, ślubu i śmierci, nawet jeśli są jedynie orientacyjne. Nie bez znaczenia jest także wyznanie, które może stanowić ważną wskazówkę w dalszych poszukiwaniach. Aby zachować porządek w gromadzonych danych, dobrze jest od początku korzystać z wybranego programu lub portalu genealogicznego i systematycznie rejestrować w nim wszystkie odkrycia. Szczegółowe informacje o dostępnych narzędziach znajdziesz w kolejnych artykułach publikowanych w naszym serwisie.
Po zebraniu podstawowych danych warto zajrzeć do rodzinnego archiwum – każdy z nas je ma! W wielu domach znajdują się stare dokumenty i pamiątki, które mogą okazać się bezcennym źródłem informacji. Metryki urodzenia, małżeństwa i zgonu, świadectwa szkolne, książeczki wojskowe, dyplomy, akty własności, listy czy pamiętniki mogą zawierać kluczowe daty, miejsca i fakty z życia naszych przodków. Każdy taki dokument warto dokładnie przeanalizować i przyporządkować do właściwej osoby w drzewie genealogicznym. Przy przechowywaniu pamiątek rodzinnych należy zadbać o ich odpowiednią ochronę. Dokumenty powinny być wolne od metalowych elementów, takich jak zszywki czy spinacze, które mogą przyspieszać ich niszczenie. Nie zaleca się także plastikowych koszulek – najlepszym rozwiązaniem będzie bezkwasowa teczka, pudełko lub obwoluta, które zapewnią im długowieczność.
Zdjęcia rodzinne – to one stanowią okno, przez które można spojrzeć w przeszłość. Musimy tylko wiedzieć, kogo i co przedstawiają. Niezidentyfikowane fotografie często tracą swoją sentymentalną wartość – kończą na śmietnikach czy na targach staroci, dlatego opisujmy zdjęcia! Jeśli fotografia nie jest oznaczona żadną informacją, ale wiemy, kto znajduje się na zdjęciu lub gdzie/kiedy zostało wykonane – opatrzmy je adnotacją pod zdjęciem w albumie bądź ostatecznie – z tyłu miękkim ołówkiem – zapiszmy datę lub okres wykonania zdjęcia, miejsce, jego nazwę, a także imiona i nazwiska sfotografowanych osób. W identyfikowaniu bezcennych rodzinnych fotografii mogą pomóc nasi bliscy seniorzy. Nie odrywamy zdjęć z kart albumów, w szczególności zaś nie wstawiamy starych, bezcennych zdjęć w szklane lub plastikowe ramki. Czynniki zewnętrzne, takie jak światło czy wilgoć, mogą sprawić, że w ciągu kilku, kilkunastu lat zdjęcie ulegnie zniszczeniu. Wszystkie takie znaleziska powinno się zeskanować. Jeżeli bardzo chcesz postawić ramkę ze zdjęciem prababci na kominku – zeskanuj je, wydrukuj i tę kopię włóż do ramki. Oryginalne zdjęcia najlepiej przechowywać w papierowym (nie plastikowym!) albumie.
Po uporządkowaniu materiałów z rodzinnego archiwum warto porozmawiać z najstarszymi członkami rodziny. Dziadkowie, ciocie, wujkowie – każdy z nich może mieć cenne informacje, nawet drobne wspomnienia mogą doprowadzić do rozwiązania rodzinnej tajemnicy. Warto pamiętać, że wspomnienia świadków tej samej historii mogą się różnić, warto poznać wszystkie "dostępne" wersje. Nawet jeśli nie ustalimy nowych faktów, to zawsze otrzymamy wspomnienia bliskich – mniej lub bardziej złożone, ale urozmaicone przeżyciami i emocjami, których nie znajdziemy w oficjalnych dokumentach. To mikrohistoria – nasi przodkowie i ich życie, a w tle wydarzenia historyczne. Dobrym pomysłem jest nagrywanie tych rozmów i zachowanie ich dla kolejnych pokoleń.
Cmentarz to nie tylko miejsce pamięci, ale również źródło informacji genealogicznej. Czytając inskrypcje nagrobne naszych przodków, możemy ustalić lub uzupełnić kolejne fakty z ich życia. W przypadku niektórych osób oprócz danych podstawowych (daty urodzenia i śmierci) uzyskamy wiedzę na temat ich zawodu, zajęcia lub zasług.
Dokumenty wykorzystywane do poszukiwań genealogicznych znajdziemy w urzędach stanu cywilnego, archiwach zakładowych, państwowych i kościelnych. Podstawowym źródłem są księgi metrykalne – dokumenty wytworzone w celu rejestracji urodzeń, ślubów oraz zgonów. W zależności od okresu historycznego były one prowadzone w różnych językach i formatach.
Oprócz ksiąg metrykalnych, genealogowie korzystają także między innymi ze spisów ludności, ksiąg meldunkowych, dokumentów tożsamości, dokumentacji szkolnej i pracowniczej oraz akt sądowych i hipotecznych. Każdy z tych dokumentów może wnieść nowe informacje o losach naszych przodków i pozwolić na jeszcze głębsze poznanie rodzinnej historii.
Jeśli w swoich poszukiwaniach genealogicznych będziesz postępować krok po kroku według opisanych wcześniej etapów, prawdopodobnie nie napotkasz większych trudności związanych z przepisami o ochronie danych osobowych. Warto jednak wiedzieć, że podstawowe źródła do budowy drzewa genealogicznego – metryki i akty stanu cywilnego (urodzenia, małżeństwa, zgonu) – podlegają ścisłym regulacjom.
Akty te są przechowywane w urzędach stanu cywilnego przez określony czas: 100 lat w przypadku aktów urodzenia oraz 80 lat w przypadku aktów małżeństwa i zgonu. Aby uzyskać do nich dostęp, należy wykazać pokrewieństwo w linii prostej z osobą, której dokument dotyczy, lub udowodnić inny interes prawny. Po upływie wspomnianych okresów dokumenty są przekazywane do archiwów państwowych, gdzie mogą z nich korzystać wszyscy zainteresowani – po okazaniu dokumentu tożsamości.
Karolina Szlęzak i Kinga Urbańska