Tysiące turystów z całego świata odwiedza każdego roku Kaplicę Czaszek w Czermnej w Kudowie-Zdroju. Wielu z nich dopiero po przyjeździe dowiaduje się, że to miejsce kryje wiele innych, niezwykłych historii.
Jak pisaliśmy, Kaplica Czaszek to dzieło ks. Wacława Tomaszka, Niemca o czeskich korzeniach. W parafii św. Bartłomieja Apostoła w Czermnej był proboszczem w latach 1764-1804. "Czas jego posługi to przełom XVIII i XIX wieku, czas tzw. »oświecenia«. Zakwestionowano wtedy wieczność, zmartwychwstanie, sąd ostateczny i pośmiertną odpowiedzialność za przeżyte życie" – czytamy w informacji umieszczonej w gablocie na placu Kościoła Parafialnego pw. św. Bartłomieja Apostoła w Czermnej.
I dalej: "Dla wielu odwiedzających Kaplica Czaszek to jeszcze jedna z wielu atrakcji turystycznych. Niektórych jednak potrafi ona skłonić do refleksji nad sensem istnienia, przeszłości i przyszłości człowieka, wreszcie nad własnym życiem".
I właśnie w samym kościele oraz jego otoczeniu warto także zatrzymać się na dłużej.
To wszystko robi niesamowite wrażenie
– mówili mi turyści, których spotkałem tu na początku sierpnia 2025 roku.
Historia tego kościoła sięga 1354 roku. W XV wieku został zburzony przez husytów. Po odbudowie i kilku przebudowach reprezentuje dziś skromny barok. Ciekawostką jest fakt, że w budynku plebanii, od 18 do 28 czerwca 1813 roku, rezydował cesarz Fryderyk Wilhelm III, przygotowując kampanię antynapoleońską oraz podwaliny pod Kongres Wiedeński.
Fot. Piotr Rozpara"W XVIII-wiecznym ołtarzu głównym słynący łaskami obraz Matki Bożej Dobrej Rady i Mądrości Serca. Nastraja do zadumy… i co dalej?" – można przeczytać w przykościelnej gablocie. W prezbiterium znajdują się obraz i relikwie bł. ks. Gerharda Hirschfeldera oraz obraz i relikwie bł. ks. Jerzego Popiełuszki. Dlaczego akurat te? O tym dalej.
Idąc do Kaplicy Czaszek od strony parku zdrojowego w Kudowie-Zdroju, wchodzimy najpierw na cmentarz. Niewielka, ale pięknie położona, nekropolia znajduje się na terenie kościoła.
Mijamy kolejne groby, aż w końcu nie sposób będzie nie zauważyć niewielkiego placyku. Na nim z prawej strony w oczy rzuca się piękny grobowiec. Podchodzimy bliżej i czytamy: "Błogosławiony Ks. Gerhard Hirschfelder. Męczennik Obozu Koncentracyjnego w Dachau za wierność Bogu, Kościołowi i Młodzieży! Ur. 17.02.1907 roku w Kłodzku. Wyświęcony na kapłana 31.01.1932 r. we Wrocławiu. Wikariusz w Czermnej w latach 1932-1939. Aresztowany 1.08.1941 r. w Bystrzycy Kłodzkiej. Zginął w Dachau 1.08.1942 r. Tu spoczywa urna z prochami z Dachau". I niżej: "Beatyfikowany 19.09.2010 w Münster". Informacje te są także w językach niemieckim i czeskim.
Więcej dowiadujemy się z jednej z gablot na placu kościelnym.
"Prochy ks. Hirschfeldera przysłane z krematorium z Dachau ułożono na cmentarzu w Czermnej w 1942 r. W lipcu roku 2001 r. zlokalizowano grób Męczennika. Natrafiono na szczątki trumny, w której pochowano prochy. To, co znaleziono, wraz z ziemią z grobu Ks. Hirschfeldera, złożono do urny i uroczyście umieszczono pod płytą nagrobną Kandydata na ołtarze dnia 2 sierpnia 2002 roku, w 60. rocznicę jego męczeńskiej śmierci. Uroczystemu umieszczeniu urny przewodniczył Ks. Prałat Franz Jung z Munster wraz z proboszczem miejsca Ks. Romualdem Brudnowskim, przy udziale wiernych z Niemiec, Czech i Polski. 10 października 2010 w Kudowskim Parku Zdrojowym odprawiona została uroczysta msza św. dziękczynna za beatyfikację sługi Bożego ks. Hirschfeldera. Uroczystościom przewodniczył Ks. Bp Ignacy Dec. Obecny był Ks. Bp Józef Kajnek z Hradec Kralove oraz wielu pielgrzymów z kraju i zagranicy. Obraz i relikwie błogosławionego spoczywają w tutejszym kościele".
Fot. Piotr RozparaJaki związek z tą parafią ma ks. Gerhard Hirschfelder? Częściową odpowiedź uzyskamy, gdy wrócimy na placyk, gdzie spoczywa. Otóż po lewej stronie znajduje się grób, na którym czytamy: "Ks. Prob. Dechant Augustin Hauffen. Ur. 3.06.1885 w Neurode Nowa Ruda. Zm. 11.09.1939 we Grenzeck Czermna. 20.06.1910 r. Breslau Wrocław".
Neurode, Grenzeck i Breslau to oczywiście niemieckie nazwy Nowej Rudy, Czermnej i Wrocławia. A co stało się w tym ostatnim mieście 20 czerwca 1910 roku? Otóż tego dnia ks. Augustin Hauffen otrzymał święcenia kapłańskie. Proboszczem kościoła św. Bartłomieja Apostoła w Czermnej był w latach 1920-1939. Mało tego, ks. Gerhard Hirschfelder posługiwał u niego od kwietnia 1932 roku do lutego 1939 r.
O bł. ks. Gerhardzie Hirschfelderze przypomina nam także tablica z lewej strony zaraz po wejściu do kościoła: "Urna z Jego prochami z krematorium w Dachau spoczywa na cmentarzu przy kościele parafialnym św. Bartłomieja Ap. w Czermnej obok Kaplicy Czaszek" – czytamy.
Po drugiej stronie kościoła znajdują się także:
To jednak nie koniec niezwykle ciekawych historii, o których dowiedzieć się możemy w tym miejscu. Wychodząc z kościoła, z pewnością zwrócimy uwagę na tablicę po prawej stronie, tuż przy drzwiach. A na niej napis:
"W tym kościele modliła się i mocy ducha nabierała »Niewiasta dzielna, której wartość przewyższa perły« (por. Prz. 31.10) [fragment "Poematu o dzielnej niewieście" z Księgi Przysłów ze Starego Testamentu – red.] śp. Teresa Karch (6.01.1950 – 25.01.2007). Kobieta niezłomnej wiary i ogromnego serca, nieoceniona pedagog, duchowa matka niepełnosprawnych i cierpiących »Matka Teresa z Kudowy«. Na tutejszym cmentarzu oczekuje zmartwychwstania".
Fot. Piotr RozparaZ kolei na tyłach kościoła, już na terenie cmentarza, znajduje się piękny nagrobek poświęcony pamięci Elisabeth Kynast. Jak czytamy, ta urodzona 6 kwietnia 1942 roku w Kudowie-Zdroju i zmarła 2 kwietnia 2020 r. w Neuenrade kobieta jest "zasłużona dla beatyfikacji ks. Gerharda Hirschfeldera". Dalej rodzina i wdzięczni przyjaciele piszą, że nagrobek jest poświęcony pamięci "odznaczonej za zasługi dla województwa dolnośląskiego i diecezji świdnickiej na rzecz budowania porozumienia między Polakami, Niemcami i Czechami. Wielkiej miłośniczce Kudowy-Zdroju, Twórczyni Domu Spotkań im. Bł. Ks. Gerharda Hirschfeldera i Jego Muzeum oraz Pomnika Pamięci Kobiet. Strażniczce grobów swoich przodków na tym cmentarzu. Kobiecie wrażliwej na potrzeby biednych i chorych".
Tekst ten umieszczono także w językach niemieckim oraz czeskim, a na środku – we wszystkich trzech językach – napis:
Pamięci wszystkich Kobiet i Matek, które cierpiały i zginęły z powodu wojen
Kaplica Czaszek jest jednym z odcinków Szlaku Papieskiego na ziemi kłodzkiej, otwartego 29 kwietnia 2005 roku właśnie w Kudowie-Zdroju Czermnej. Szlak zainaugurowano w 50. rocznicę turystycznej wędrówki ks. Karola Wojtyły wraz ze studentami pasmami górskimi otaczającymi Kotlinę Kłodzką. Liczy łącznie 136,5 km i jest podzielony na dziesięć odcinków. Pierwszy rozpoczyna się właśnie przy Kaplicy Czaszek, a ostatni kończy się w Długopolu-Zdroju.
"Szlak jest zaproszeniem do odkrywania i zapisywania poprzez turystyczne wędrówki śladów obecności ks. Karola Wojtyły – św. Jana Pawła II na terenie Diecezji Świdnickiej. Daje możliwość poznawania i promowania dziedzictwa kulturowego, w tym bogatych walorów religijno-turystyczno-przyrodniczych Ziemi Kłodzkiej. Służy popularyzacji turystyki religijnej i jest formą duszpasterstwa turystycznego" – czytamy w informacji umieszczonej w kolejnej gablocie na kościelnym placu.
Piotr Rozpara