Melchior Wańkowicz

Melchior Wańkowicz urodził się 29 grudnia 1892 roku w Kałużycach w powiecie ihumeńskim na Mińszczyźnie. Jego ojciec zmarł w dwa miesiące po narodzinach syna, matka zmarła kiedy miał trzy lata. Został wtedy oddany na wychowanie do majątku babki na Kowieńszczyźnie. W 1903 roku wysłano go na naukę do Gimnazjum Pawła Chrzanowskiego (obecnie XVIII Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego w Warszawie). Od młodych lat angażował się w działalność polityczną. W 1911 roku za „wywrotową” działalność w gimnazjum trafił nawet na trzy miesiące do aresztu (za to, że spoliczkował studenta- łamistrajka). Równocześnie z działalnością polityczną, podejmował próby literackie i dziennikarskie. Jego pierwszym utworem była szarada opublikowana w 1906 roku w humorystycznym czasopiśmie szkolnym „Osa”. Pierwszym zaś poważnym debiutem były artykuły w konspiracyjnym piśmie „Wici”, które założył w 1907 roku. Pisał tam pod pseudonimem Jerzy Łużyc. W 1911 roku zdał maturę i rozpoczął studia w Szkole Nauk Politycznych w Krakowie oraz na wydziale prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na uczelni kontynuował działalność polityczną. Podczas I wojny światowej był ochotnikiem służącym w I Korpusie Polskim w Rosji gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, brał udział w zdobyciu Mińska w 1918 roku. Dwa lata później uczestniczył w wojnie na Kresach Wschodnich. W 1923 roku skończył studia prawnicze i roku został kierownikiem Wydziału Prasowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a w 1925 roku naczelnikiem Wydziału Prasowego i Widowiskowego MSW. Zrezygnował z tej funkcji w 1926 roku, postanowił zająć się wyłącznie działalnością wydawniczą i literacką. Pierwsze tomy reportaży i wspomnień ("W kościołach Meksyku", "Szczenięce lata", "Opierzona rewolucja") wydał w okresie międzywojennym. Wcześniej odbył trzymiesięczną podróż do Meksyku, a reportaże z tej podróży ukazywały się najpierw w „Kurierze Warszawskim” oraz w „Epoce”. Przed II wojną wydał także zbiór reportaży "Na tropach Smętka" które powstały po jego podróży po niemieckich Prusach Wschodnich. W latach 30-tych zajmował się także reklamą, stworzył wówczas jedno z najbardziej znanych do dziś haseł reklamowych "Cukier krzepi". Podczas II wojny światowej pracował jako korespondent wojenny przy II Korpusie Polskim gen. Władysława Andersa, a tuż po wojnie wydał swoją najbardziej znaną książkę "Bitwę o Monte Cassino" (brał w niej udział jako korespondent). W PRL książka ukazała się dopiero w 1958 roku, po powrocie pisarza do kraju z emigracji, na dodatek w wersji okrojonej przez cenzurę. Usunięto m.in. część z opisami poniewierki żołnierzy armii Andersa w Związku Radzieckim. Po wojnie Wańkowicz przebywał na emigracji najpierw we Włoszech, potem w Londynie i Stanach Zjednoczonych, gdzie kontynuował pracę dziennikarską i literacką. Wrócił do Polski w 1958 roku, zamieszkał w Warszawie przy ul. Puławskiej. W 1964 roku stał się bohaterem jednej z najgłośniejszych spraw w historii sądownictwa PRL – został postawiony przed sądem i na kilka tygodni uwięziony po tym jak w marcu 1964 roku podpisał tzw. List 34 - protest przeciw zaostrzeniu cenzury. Został skazany na 3 lata więzienia, ale ponieważ sprawa stała się niewygodna dla władz – proces i wyrok były głośne nawet za granicą, a pisarzowi przysporzyły wiele sympatii, nie zdecydowano się na wykonanie kary. Wańkowicz do ostatnich lat życia czynnie uczestniczył w życiu literackim i społecznym, był częstym gościem radia i telewizji. Ostatnim jego dziełem była "Karafka La Fontaine’a", gdzie opowiedział o swojej pracy i warsztacie pisarskim, a w szczególności o sztuce reportażu. Zmarł 10 września 1974 roku, rok wcześniej zachorował na nowotwór. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych reportażystów w historii literatury polskiej.

Zdjęcie profilowe: Władysław Miernicki, Narodowe Archiwum Cyfrowe