Kazimierz Dejmek

Był jednym z najwybitniejszych reżyserów polskiego teatru w XX wieku. To on stworzył słynną inscenizację „Dziadów” Adama Mickiewicza w Teatrze Narodowym, zdjętą przez komunistów w 1968 roku, co dało początek wydarzeniom Marca 1968. W latach 1993-96 był ministrem kultury. Kazimierz Dejmek urodził się na terenie dzisiejszej Ukrainy - w Kowlu niedaleko Wołynia - w rodzinie polsko-czeskiej. Przed II wojną światową uczył się w gimnazjum w Rzeszowie, ale okupacja przerwała mu edukację. W czasie II wojny światowej walczył w oddziałach partyzanckich Armii Krajowej. Po demobilizacji w 1944 roku ukończył naukę w gimnazjum i zadebiutował na teatralnych deskach. Jego pierwszą aktorską kreacją była rola Jaśka w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego wystawionym w Teatrze Ziemi Rzeszowskiej. Od 1945 do 1946 grał w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze. W 1946 roku Kazimierz Dejmek zdał eksternistyczny egzamin aktorski i został zaangażowany do zespołu Teatru Wojska Polskiego w Łodzi prowadzonego przez Leona Schillera. Grał tam przez trzy kolejne sezony. W tym samym czasie studiował w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Łodzi (szkoła w 1958 roku połączyła się z Wyższą Szkołą Filmową, tworząc słynną „Filmówkę”). Po studiach ukończonych w 1949 roku Kazimierz Dejmek debiutował w roli reżysera, wystawiając czeską sztukę socrealistyczną Vaska Kani „Brygada szlifierza Karhana”. Rok później został dyrektorem i kierownikiem artystycznym łódzkiego Teatru Nowego i na dobre pożegnał się z aktorstwem, poświęcając się reżyserii. Uznanie krytyki i publiczności przyniosły mu inscenizacje „Łaźni” Władimira Majakowskiego (1954), „Święta Winkelrida” Jerzego Andrzejewskiego i Jerzego Zagórskiego (1956), „Ciemności kryją ziemię” Andrzejewskiego (1957), „Żywota Józefa z pokolenia żydowskiego” Mikołaja Reja (1958) oraz „Historyji o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” Mikołaja z Wilkowiecka (1961). W 1962 roku Kazimierz Dejmek przeprowadził się do Warszawy, został dyrektorem Teatru Narodowego. Wystawił tam m.in. „Kordiana” Juliusza Słowackiego (1965) oraz „Dziady” Adama Mickiewicza (1967) z Gustawem Holoubkiem, jako Gustawem-Konradem. Ta ostatnia inscenizacja została jednak uznana przez peerelowskie władze za „antyrosyjską” oraz „antyradziecką” i po zaledwie 11 przedstawieniach zdjęta z afisza. Sam Dejmek został usunięty ze stanowiska i wyrzucony z Narodowego. Wyjechał za granicę, pracował w Piccolo Teatro w Mediolanie, Burghtheater w Wiedniu oraz w Serbsko Narodno Pozoriäte w Nowym Sadzie. Do kraju wrócił w 1973 roku. Przez kilkanaście miesięcy pracował w warszawskim Teatrze Dramatycznym, w latach 1975-80 ponownie kierował Teatrem Nowym w Łodzi, a od roku 1981 – stołecznym Teatrem Polskim. Pod koniec życia jeszcze raz powrócił do łódzkiego Teatru Nowego, gdzie pełnił funkcję dyrektora artystycznego. W latach 1988-89 pełnił funkcję prezesa ZG ZASP. W III Rzeczpospolitej zainteresował się też polityką: posłował do Sejmu z listy PSL (1993-1997) a w rządach Waldemara Pawlaka i Józefa Oleksego (1993-96) był ministrem kultury i sztuki. Kazimierz Dejmek był laureatem wielu nagród krajowych i zagranicznych, m.in. nagrody Francuskiej Krytyki Teatralnej w Teatrze Narodów (Paryż 1964), Nagrody Fundacji Jurzykowskiego (Nowy Jork 1975) i prestiżowej Nagrody Herdera (Wiedeń 1979). Był też doktorem honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego. Reżyser zmarł kilka tygodni przed przygotowywaną w Teatrze Nowym premierą „Hamleta” Wiliama Szekspira. Został pochowany na cmentarzu komunalnym na Dołach w Łodzi. Od stycznia 2008 roku Teatr Nowy nosi jego imię.

Zdjęcie profilowe: Michał Mutor / Agencja Wyborcza.pl