Henryk Samsonowicz

Wybitny historyk, gigant polskiej i światowej mediewistyki, minister edukacji w rządzie Tadeusza Mazowieckiego. Henryk Samsonowicz podczas wojny działał w konspiracyjnym harcerstwie. Na Uniwersytecie Warszawskim studiował historię, obronił doktorat i się habilitował. W 1975 r. zorganizował pierwszą olimpiadę historyczną, bywał też ekspertem telewizyjnej „Wielkiej gry”. Studenci go kochali. Był znakomitym wykładowcą, błyskotliwym i przenikliwym. „Osobiście zapamiętałem jego wykład o zakonie krzyżackim, gdzie wbrew propagandowej doktrynie urzędowego antygermanizmu mówił o cywilizującej i modernizującej roli zakonu. (…) Henryk Samsonowicz był Polakiem-Europejczykiem, wolnym od duchoty i tępoty nacjonalizmu czy ksenofobii” – wspominał Adam Michnik. Był dziekanem wydziału historycznego (1969-74) i dyrektorem Instytutu Historycznego UW (1975-80). „Pracując na Uniwersytecie Warszawskim w niełatwych czasach, był uczonym i wychowawcą, który otwartą opozycję polityczną uważał za naiwny idealizm, godny szacunku, ale skazany na klęskę. Był w tym wolny od wewnętrznego zakłamania. Nigdy nie uczestniczył w propagandowych kłamstwach epoki, ale był też wolny od złudzeń wielu swoich studentów. Buntujących się studentów i pracowników naukowych bronił przed relegacjami, ale zawsze namawiał do rozsądku i umiaru” – pisał Michnik. Prof. Samsonowicz poparł tworzenie się „Solidarności” i we wrześniu 1980 r. został wybrany na rektora Uniwersytetu Warszawskiego. Po wprowadzeniu stanu wojennego oddał legitymację partyjną, w kwietniu 1982 r. ustąpił ze stanowiska. Od stycznia 1982 r. do września 1989 r. był inwigilowany przez SB. W 1988 r. wstąpił do Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu. Pierwszy niekomunistyczny premier Tadeusz Mazowiecki powierzył mu tekę ministra edukacji (1989-91). Po ustąpieniu rządu Samsonowicz nadal pracował na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1991-96 był wiceprzewodniczącym Komitetu Badań Naukowych. W 1994 r. został członkiem korespondentem, a w 2002 r. członkiem rzeczywistym PAN. Prof. Henryk Samsonowicz początkowo zajmował się historią gospodarczą i społeczną średniowiecza oraz dziejami polskich miast i mieszczaństwa; badał także historię Hanzy i dzieje zakonu krzyżackiego. Od lat 90. opisywał też kulturę w ujęciu antropologicznym, ukazywał związki między przeszłością a teraźniejszością, badał zbiorową świadomość historyczną i rolę mitu w historii. Dzieje Polski ukazywał zawsze w ścisłym związku z różnymi kręgami cywilizacji europejskiej. Opublikował ponad 800 prac, w tym kilkadziesiąt książek, m.in.: „Życie miasta średniowiecznego”, „Złota jesień polskiego średniowiecza”, „Miejsce Polski w Europie”, „Dziedzictwo średniowiecza. Mity i rzeczywistość”, „Narodziny średniowiecznej Europy”, „Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy”, „Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej” (wspólnie z Marią Bogucką). Był doktorem h.c. wielu uczelni, m.in. uniwersytetów w Krakowie, Toruniu, Poznaniu, we Wrocławiu i w Gdańsku, oraz honorowym obywatelem Warszawy, Sandomierza, Ostrowca Świętokrzyskiego i Pułtuska. Prof. Samsonowicz został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej i Orderem Orła Białego (2010), zrezygnował z przynależności do kapituły tego orderu, gdy prezydent Andrzej Duda w 2015 r. ułaskawił Mariusza Kamińskiego.

Zdjęcie profilowe: Fot. Jacek Łagowski / Agencja Gazeta