Tove Jansson

Autorka tłumaczonego na kilkadziesiąt języków cyklu książek o przygodach Muminków urodziła się w Helsinkach, stolicy zależnego wtedy od Rosji Wielkiego Księstwa Finlandii. Miała fińskie obywatelstwo, ale była Szwedką i w tym języku pisała. Ojciec Tove Jansson był rzeźbiarzem, matka graficzką i ilustratorką, jeden z młodszych braci fotografem, drugi – autorem komiksów. Nic dziwnego, że wychowująca się w takim środowisku Tove również odebrała wykształcenie plastyczne: w latach 1930–1933 studiowała sztukę w Tekniska Skolan w Sztokholmie, od 1933 do 1937 uczyła się rysunku w szkole w Helsinkach, a od 1938 roku studiowała w École d'Adrien Holy i École des Beaux Arts w Paryżu. W 1933 roku wystawiła swój pierwszy obraz i wydała pierwszą książkę – „Sara och Pelle och neckens bläckfiskar” – pod pseudonimem Vera Haij ale z własnymi ilustracjami. Tove Jansson zajmowała się też satyrą polityczną. Ten ostatni epizod jest stosunkowo mało znany, odegrał jednak dużą rolę w życiu pisarki. W 1939 roku, jako młoda malarka i rysowniczka, zaczęła współpracować z satyrycznym magazynem „Garm”. Było to pismo ukazujące się w języku szwedzkim, czytywane głównie przez szwedzką mniejszość w Finlandii. Tove sympatyzowała z lewicową opozycją fińską, sprzeciwiającą się udziałowi Finlandii w II wojnie światowej u boku hitlerowskich Niemiec. To właśnie w tym okresie narodziły się Muminki. Tę nazwę wymyślił ponoć wuj pisarki, który miał w zwyczaju straszyć kapryśne dzieci interwencją groźnego trolla imieniem Mu-u-u-min. Pierwsza powieść z Muminkami w roli głównej, wydana w Finlandii w 1945 roku, opowiada o wielkiej powodzi, w której Mama Muminka i Muminek szukają zagubionego Tatusia Muminka. „Kometa nad Doliną Muminków” z 1946 roku przedstawia natomiast trolle, szykujące się do kosmicznego kataklizmu. Utopijność Muminków nie polega na upiększonym obrazie świata. Świat powieści jest równie groźny i ponury jak ten, w którym żyjemy. Jednak w odróżnieniu od nas, rodzina Muminków podchodzi do swych przygód z niezmąconym spokojem i pogodą ducha. Każdy, kto przekroczy próg domu Muminków, zostanie miło ugoszczony bez względu na to, kim jest i co się akurat dzieje na zewnątrz. Od 1957 roku powieści Tove Jansson zaczęły przybierać bardziej melancholijny nastrój. Jak wiadomo, Muminki zapadają na zimę w sen. W „Zimie Muminków” jednak Muminek obudził się obok śpiącej rodziny i został na zimę sam w obcym i okrutnym świecie. Powieść zawiera wstrząsającą scenę śmierci pewnej roztrzepanej wiewiórki, która zignorowała ostrzeżenia przed nadciągającym wielkim mrozem i zamarzła na oczach Muminka bezsilnie obserwującego ją przez szybę. Nastrój melancholii towarzyszył też późniejszym książkom Tove Jansson, zwłaszcza najdoskonalszej literacko i przeznaczonej właściwie już tylko dla dorosłego czytelnika „Dolinie Muminków w listopadzie”. W tej książce rodzina Muminków nie występuje w ogóle. Jej bohaterami są różne osoby, które poczuły, że mają dość dotychczasowego życia, i postanowiły wyruszyć do Doliny Muminków, by tam zacząć wszystko od nowa. Niestety, dom Muminków zastają pusty. Spotykają tylko siebie nawzajem. Muszą więc sami stworzyć dla siebie utopię, o której marzyli, co im oczywiście nie za bardzo wychodzi. Książka ukazała się w Finlandii w roku 1970 i przyniosła definitywne zakończenie cyklu. W „Dolinie Muminków w listopadzie” najpełniej wyłożone jest literackie przesłanie Tove Jansson. Jak mówi w tej książce pewna Mimbla, „nie ma tu nic gorszego od nas samych”. Dolinę Muminków można jednak stworzyć wszędzie, wystarczy odrobina życzliwości i tolerancji, jaką ludzie powinni okazywać sobie nawzajem. We wszystkich książkach Tove Jansson o Muminkach przejawia się też łagodny anarchizm ich autorki. To chyba jedyna bajka dla dzieci, w której policjant jest postacią jednoznacznie negatywną, pozytywny jest za to jego wróg Włóczykij. W „Lecie Muminków” Włóczykij razem z dziećmi uwolnionymi z ponurego sierocińca urządza wielkie święto - taniec przy ognisku wznieconym z tabliczek z napisem „zabrania się”. Ogólnoświatową popularność książek o Muminkach utrwalił komiks autorstwa Tove Jansson, publikowany najpierw na łamach „London Evening News” w formie tzw. pasków (w latach 1954-1958), a później w ponad setce gazet w 40 krajach na całym świecie, oraz zrealizowany w 1990 roku przez Japończyków 78-odcinkowy serial rysunkowy. W latach 70. Tove Jansson napisała kilka książek dla dorosłych. Wydała m.in. zbiory nowel: „Słuchaczka” i „Pokój lalek” oraz powieść „Miasto Słońca”. Wśród nagród zdobytych przez Tove Jansson, był m.in. Medal Hansa Christiana Andersena.

Zdjęcie profilowe: Lehtikuva / East News