Jarosław Iwaszkiewicz

Prozaik, poeta, dramaturg, eseista. Współtwórca działającej w okresie międzywojennym grupy poetyckiej Skamander. Jeden z największych pisarzy polskich XX wieku. Jarosław Iwaszkiewicz urodził się w rodzinie ziemiańskiej we wsi Kalnik w południowo-zachodniej części Ukrainy. Jego ojciec Bolesław walczył w powstaniu styczniowym 1863 roku. W odwecie, rosyjski zaborca nie dał mu dokończyć studiów. Po latach Jarosław Iwaszkiewicz przyzna, że właśnie zaangażowanie ojca w powstanie zaciążyło na losie całej rodziny. W 1912 roku przyszły pisarz zdał maturę w kijowskim gimnazjum i rozpoczął studia prawnicze na tamtejszym uniwersytecie (których jednak nie ukończył). Równocześnie uczył się w konserwatorium muzycznym. Dzięki temu – ale też dzięki znajomości z dalekim krewnym, Karolem Szymanowskim – Iwaszkiewicz znał muzykę współczesnych kompozytorów niemieckich, rosyjskich, francuskich. Mówił płynnie kilkoma językami, zaczytywał się Nietzschem i Wilde'em, uwielbiał antyk grecki i rzymski, apolliński i dionizyjski. Starał się łączyć zainteresowania kulturalnym dorobkiem zarówno Wschodu jak i Zachodu. W 1915 roku zadebiutował, jako poeta – napisanym po rosyjsku wierszem „Lilith” w pierwszym – i jedynym, jak się później okazało – numerze pisma „Pióro”. W latach 1916-1918 próbował swoich sił na scenie - był aktorem w kijowskim Teatrze Studio S. Wysockiej, pełnił tam też funkcję kierownika literackiego. Pod koniec I wojny światowej, wiosną 1918 roku, na ochotnika wstąpił do 3 Korpusu Polskiego. Po wojnie przyjechał do Warszawy, gdzie najpierw związał się z grupą twórców skupionych wokół pisma „Pro arte et studio”, później wszedł w skład grupy literackiej, występującej w kabarecie literackim „Pikador”, wreszcie został jednym ze skamandrytów. Pracował w zespole redakcyjnym pisma „Zdrój”, redagował dział „Sztuka” w „Kurierze Polskim”. To, co napisał - wiersze, prozę oraz recenzje - publikował w „Kurierze Lwowskim”, „Tygodniku Ilustrowanym”, w „Wiadomościach Literackich”, „Pologne Littéraire”, „Muzyce”, „Pamiętniku Warszawskim”, „Gazecie Polskiej”, „Ateneum” (1938-1939). Ale w tym czasie Jarosław Iwaszkiewicz nie tylko zajmował się pisaniem. W latach 1923-1925 był sekretarzem marszałka sejmu Macieja Rataja, należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich, był sekretarzem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, członkiem Polskiego PEN Clubu. Brał czynny udział w pracach europejskiej unii intelektualnej oraz PEN Clubu. Był kierownikiem referatu propagandy sztuki w Wydziale Prasowym MSZ, sekretarzem poselstwa polskiego w Kopenhadze i Brukseli. W czasie okupacji hitlerowskiej mieszkał w Stawisku, domu w Podkowie Leśnej kupionym w 1928 roku. Z Marią Dąbrowską oraz Jerzym Andrzejewskim kierował sekcją literatury w departamencie Oświaty, Nauki i Kultury Delegatury Rządu RP na kraj. W swojej willi chronił Polaków i Żydów poszukiwanych przez Niemców (po latach – w styczniu 1988 roku – Instytut Jad Waszem przyznał Iwaszkiewiczowi medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”). Po II wojnie światowej Jarosław Iwaszkiewicz był m.in. dwukrotnie kierownikiem literackim stołecznego Teatru Polskiego, redaktorem naczelnym poznańskiego dwutygodnika „Życie Literackie”, redaktorem tygodnika „Nowiny literackie”, redaktorem miesięcznika „Twórczość”. Działał w Związku Zawodowym Literatów Polskich i (od 1949) Związku Literatów Polskich, oraz w polskim oddziale PEN Clubu. Od 1952 do końca życia był posłem na sejm PRL. Od 1966 roku przewodniczył polskiemu oddziałowi Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC). Dawał wykłady o literaturze polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Tłumaczył dzieła Tołstoja, Kierkegaarda, Szekspira, Claudela. Własne teksty publikował na łamach „Odrodzenia”, „Kuźnicy”, „Przekroju", „Życia Warszawy”, „Nowej Kultury, „Przeglądu Kulturalnego”. Wydał prawie 20 tomów poezji, około 40 utworów prozą, kilka sztuk scenicznych. W swojej twórczości Jarosław Iwaszkiewicz rozwinął i unowocześnił formę gatunkową opowiadania, nadał nowy kształt powieści historycznej i ożywił narrację epicką, wzbogacając ją elementami refleksji i liryzmu. Jako poeta był najmniej typowym przedstawicielem grupy Skamander - od pozostałych jej członków dzieliły go odmienne tradycje kulturowe i większy stopień wewnętrznego skomplikowania. Jarosław Iwaszkiewicz był najchętniej ekranizowanym współczesnym autorem. Na podstawie jego tekstów m.in. Jerzy Kawalerowicz nakręcił „Matkę Joannę od aniołów” (1961), Andrzej Wajda zrobił trzy filmy: „Brzezinę” (1970), „Panny z wilka” (1979) i „Tatarak” (2009), a Andrzej Domalik dwa: „Zygfryda” (1987) i „Nocne ptaki” (1992). Dwukrotnie na ekran przeniesieni zostali „Kochankowie z Marony”: najpierw w 1966 roku przez Jerzego Zarzyckiego, później w 2005 roku przez Izabelę Cywińską. A w 1997 roku Kazimierz Kutz zrealizował siedmioodcinkowy serial telewizyjny „Sława i chwała”.

Zdjęcie profilowe: Tadeusz Rolke/Agencja Gazeta