Neil Sheehan

Neil Sheehan

Ur. 27.10.1936 Zm. 07.01.2021

Wspomnienie

Dziennikarz, który jako pierwszy ujawnił w 1971 roku tzw. Pentagon Papers - raport o zaangażowaniu USA w Wietnamie jeszcze przed wojną. Jego historia stała się kanwą filmu „Czwarta władza” Stevena Spielberga. Kiedy 2. marca 1971 r. pracujący dla rządu analityk Daniel Ellsberg pokazał Neilowi Sheehanowi tysiące stron nielegalnie skopiowanych dokumentów dotyczących zaangażowania USA w Wietnamie wiedział, że to materiały, które mogą zachwiać Ameryką. Raporty, znane dziś jako Pentagon Papers, pokazywały, w jaki sposób USA potajemnie mieszały się w wewnętrzne sprawy Wietnamu na długo przed wybuchem wojny i jak politycy, w tym prezydent Lyndon Johnson, otwarcie okłamywali amerykańską opinię publiczną. O kulisach przekazania dokumentów Neil Sheehan opowiedział szczegółowo dziennikarzom „New York Timesa” dopiero w 2015 r., ale zastrzegł, że nie mogą opublikować tej historii za jego życia. Tak też się stało. Dzień po jego śmierci „New York Times” ujawnił, że Daniel Ellsberg, obawiając się konsekwencji, nie przekazał – jak długo wierzono – Pentagon Papers Sheehanowi, a jedynie pozwolił mu je przeczytać. Dziennikarz – przekonany, że dokumenty są zbyt ważne – w tajemnicy skopiował je w zwykłym punkcie ksero. Podobnie – podkreśliła gazeta – jak wcześniej zrobił to Ellsberg. – Spłaciliśmy niewielką część niespłacalnego długu wobec obywateli Ameryki, którzy oddali rządzącym 45 tys. synów i 100 miliardów dolarów ze swoich kieszeni – wyznał Neil Sheehan w 2015 r. – Jeśli wykonywanie dziennikarskiej roboty nazywa się teraz kradzieżą, a publikowanie - jej zdradą, niech tak będzie. I niech Bóg da nam odwagę, byśmy dopuszczali się częściej takich zdrad. Sheehan – absolwent historii na Uniwersytecie Harvarda – dobrze znał prawdziwy obraz wojny w Wietnamie – w 1962 roku wyjechał do Sajgonu, jako korespondent United Press International i jeden z najmłodszych dziennikarzy na miejscu (wcześniej odsłużył trzy lata w mundurze armii USA w jednej z baz w Korei). W 1964 roku przeszedł z UPI do „New York Timesa”, po jakimś czasie redakcja wysłała go ponownie do Wietnamu. Ostatecznie opuścił Azję w 1966 r., jako 30-latek pozbawiony złudzeń, co do szlachetności amerykańskiej misji. Jeszcze przed spotkaniem z Ellsbergiem nawoływał do „rozliczenia zbrodni wojennych” popełnianych przez amerykańskich żołnierzy w Wietnamie. Publikując w 1971 roku Pentagon Papers redakcja „New York Timesa” spodziewała się, że rząd będzie chciał za wszelką cenę powstrzymać druk lub pozwać jej autorów. Przeważył argument, że ujawnienie Pentagon Papers jest zgodne z interesem publicznym, a publikację chroni gwarantująca wolność słowa Pierwsza Poprawka do Konstytucji. Dlatego 13. czerwca 1971 r. gazeta ujawniła pierwsze fragmenty raportu. Administracja Nixona zareagowała błyskawicznie – następnego dnia prokurator generalny USA zażądał od wydawcy NYT Arthura Sulzbergera zaprzestania druku dokumentów. Gdy ten odmówił, przedstawiciele rządu skierowali sprawę do sądu, który nakazał wstrzymanie publikacji na 15 dni, by móc zapoznać się z treścią raportu. Wtedy do akcji wkroczył dziennik „Washington Post”, któremu ukrywający się przed FBI Ellsberg zdołał przekazać następną porcję dokumentów. Naczelny „Posta” Ben Bradlee i właścicielka gazety Katharine Graham, mimo presji i ostrzeżeń prawników (którzy alarmowali, że po przegranym procesie z rządem dziennik może się nie podnieść), decydują się publikować teksty o Pentagon Papers. Pierwszy artykuł ukazał się 18. czerwca. 12 dni później Sąd Najwyższy USA orzekł, że dziennikarze mieli prawo ujawnić dokumenty i mogą o nich pisać dalej. W maju 1972 r. „New York Times” za publikację Pentagon Papers został nagrodzony Pulitzerem w kategorii służba publiczna. „Własnego” Pulitzera Sheehan dostał dopiero w 1989 roku – za opowiadającą o wojnie w Wietnamie książkę „A Bright Shining Lie: John Paul Vann and America in Vietnam” („Bijące w oczy kłamstwo: John Paul Vann i Ameryka w Wietnamie"), nagrodzoną poza tym National Book Award. Napisał poza tym cztery inne książki: „The Pentagon Papers as published by the New York Times” (1971), „The Arnheiter Affair” (1972), „After the War Was Over” (1992) oraz „A Fiery Peace in a Cold War: Bernard Schriever and the Ultimate Weapon” (2009). Historię Pentagon Papers opowiedzianą z ich perspektywy mogliśmy oglądać na wielkim ekranie w 2018 r. w filmie „Czwarta władza” Stevena Spielberga. W Bradlee'ego wciela się w nim Tom Hanks, Katharine Graham gra Meryl Streep, nominowana za tę rolę do Oscara („Czwarta władza” walczyła też o statuetkę dla najlepszego filmu). I chociaż w filmie Spielberga historia Neila Sheehana jest na drugim planie, jego zasługi nie zostały pominięte. Neil Sheehan zmarł z powodu – jak poinformowała jego żona, dziennikarka Susan Sheehan – powikłań związanych z chorobą Parkinsona.

Emilia Dłużewska

Zdjęcie profilowe: Ed Bailey/AP