Jerzy Jedlicki
Wspomnienie
Historyk i działacz opozycji w okresie PRL, wspaniały wykładowca. W swoich książkach ukazywał różne racje i ścierające się postawy. „Na wykładach zatytułowanych »Emocje zbiorowe w historii«, które prowadził dla studentów Wydziału Historycznego UW na początku lat 80., po zwolnieniu z internowania, dawał kiedyś taki przykład, zapewne aktualniejszy dziś niż wtedy: robotnicy w różnych krajach (oczywiście wtedy nie chodziło Polskę, ale o kraje tzw. Zachodu) protestują z powodu imigracji siły roboczej z zagranicy, bo odbiera im miejsca pracy. Ale przecież każdy inny pracownik, nie tylko imigrant, zajmuje jedno miejsce pracy. Po to, aby uznać, że imigranci zabierają miejsca pracy »bardziej« niż rodacy, musi się narodzić pewien sposób myślenia, wiara, że pewni ludzie są »swoi«, a inni »obcy«, a państwo ma się troszczyć bardziej o tych swoich - a to wszystko nie są rzeczy naturalne, tylko idee, które pojawiają się w historii w pewnym momencie, nie istnieją wszędzie i od zawsze” - wspominał go prof. Maciej Janowski. Jerzy Jedlicki ukończył socjologię na UW. Był profesorem Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk. Zajmował się historią społeczną oraz kultury i idei. Po 1989 r. był kierownikiem Pracowni Dziejów Inteligencji. W 1953 r. wstąpił do PZPR. Wystąpił z niej w 1968 r. na znak protestu po wydarzeniach marcowych. Zaangażował się wówczas w działalność opozycji. Działał w Klubie Krzywego Koła. Znalazł się wśród sygnatariuszy „Listu 101” do Sejmu PRL przeciwko planowanym zmianom w konstytucji (31 stycznia 1976 r.). W 1977 r. podpisał Deklarację Ruchu Demokratycznego. Dwa miesiące później współorganizował Uniwersytet Latający. Należał do twórców Towarzystwa Kursów Naukowych. Był redaktorem serii Idee wychodzącej w ramach „Zeszytów TKN”. Prowadził też seminarium poświęcone ideologiom społeczno-politycznym, którego uczestników nękały bojówki SZSP (Socjalistyczny Związek Studentów Polskich) oraz funkcjonariusze SB i MO. Był współautorem i sygnatariuszem Apelu 64 z 20 sierpnia 1980 r., w którym wyrażono poparcie dla strajkowych postulatów stoczniowców. Od jesieni 1980 r. działał w „Solidarności” w IH PAN. W 1981 r. przygotował raport, w którym ostrzegał, że powołanie rządu gen. Wojciecha Jaruzelskiego może doprowadzić do wprowadzenia stanu wojennego. 13 grudnia 1981 r. został internowany. Zwolniono go kilka miesięcy później. W 1982 r. podpisał listy w obronie więźniów politycznych. Pisał dla podziemnych czasopism: „Krytyka”, „Nowy Zapis”, „Tygodnik Mazowsze”. W Polsce niepodległej działał m.in. w Towarzystwie przeciw Ksenofobii i Antysemityzmowi „Otwarta Rzeczpospolita” (jako przewodniczący rady programowej). Jego główne dzieła to: „Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku” (1988), „Źle urodzeni, czyli o doświadczeniu historycznym. Scripta i postscripta” (1993) oraz „Świat zwyrodniały. Lęki i wyroki krytyków nowoczesności” (2000). „Jedlicki był wspaniałym wykładowcą. Powiedział kiedyś żartem, że jego wadą jest próżność - chciałby, aby jego wykłady się podobały. Przygotowywał się do nich bardzo starannie i występował niczym aktor na scenie. Wykłady miały swoją konstrukcję, stopniowanie napięcia, czasem zawieszenie głosu w chwilach refleksji, czasem pytanie retoryczne, oszczędny gest podkreślający znaczenie wypowiadanych słów... Aa przy tym wszystkim piękną, lekko wyszukaną polszczyznę. Oczywiście mówił z pamięci, jedynie wspomagając się notatkami, gdzie miał zapisane cytaty i ogólny porządek wykładu. (...) Słuchacze byli nieodmiennie zafascynowani. Nie wynikało to jedynie z dopracowanej formy, ale i z głęboko przemyślanej treści, Jedlicki dzielił się swymi przemyśleniami z odbiorcą, przedstawiał wątpliwości i pytania, naświetlał problemy - jego wykład był zawsze dziełem otwartym, domagającym się refleksji i wniosków od samych słuchaczy" - pisał o nim prof. Janowski. W 2009 r. prof. Jedlicki otrzymał Nagrodę im. Jerzego Giedroycia za książkę za książkę „Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918” napisaną wspólnie z Maciejem Janowskim i Magdaleną Micińską. W 2011 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2015 r. dostał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.